چپ یا راست دست بودن در واقع ترجیح یا راحتی استفاده از یک دست نسبت به دست دیگر، برای انجام کارهای روزمره مانند خوردن یا نوشتن است. سه نوع اصلی دست غالب وجود دارد: چپ‌دست، راست‌دست، و مختلط (ترجیح می‌دهند از یک دست برای کارهای خاص و از دست دیگر برای دیگر کارها استفاده کنند).
مطالعات نشان می‌دهد که حدود 80 درصد از جمعیت جهان چپ‌دست و حدود 1 درصد افراد مختلط هستند. چپ‌دست یا راست‌دست بودن ممکن است منشا بیولوژیکی داشته باشد و ناشی از نحوه هماهنگی و عملکرد سمت راست و چپ مغز باشد.
آیا چپ‌دست بودن با وضعیت سلامتی افراد مرتبط است؟
چپ‌دستی ممکن است با شرایط سلامت خاصی مانند موارد زیر مرتبط باشد:
1. چپ‌دستی و فلج مغزی
مطالعه‌ای در سال 2012، چپ‌دست یا راست‌دست بودن را در 111 کودک مبتلا به فلج مغزی اسپاستیک دیپلژیک و 444 کودک بدون این بیماری مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. حدود 40 درصد از کودکان مبتلا به فلج مغزی چپ‌دست بودند، در حالی که تنها 2 درصد از کودکان بدون این بیماری چپ دست بودند. این مطالعه نشان می‌دهد که چپ‌دستی ممکن است در کودکان مبتلا به فلج مغزی بیشتر دیده شود.
2. چپ‌دستی و اسکیزوفرنی
یک مطالعه در سال 2015 نشان داد که اسکیزوفرنی در بین افرادی که دست غالب آن‌ها دست راست نیست، بیشتر دیده می‌شود. از این رو این مطالعه گزارش داد که اسکیزوفرنی و چپ‌دست بودن ممکن است با یکدیگر مرتبط باشند.
3. چپ‌دستی و سرطان سینه
یک بررسی در سال 1981 نشان داد که احتمالا زنان چپ‌دست نسبت به زنان راست‌دست، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان سینه پس از یائسگی هستند. چرخه قاعدگی و یائسگی بر احتمال ابتلای شما به سرطان سینه تاثیرگذارند. با انجام آزمایش ژنتیک سرطان پستان حنیفا درمی‌یابید که تا چه اندازه در معرض خطر هستید.
4. چپ‌دستی و اختلال استرس پس از حادثه (PTSD)
یک مطالعه در سال 2007، 596 فرد را از نظر علائم PTSD غربالگری کرد. از این تعداد، 51 نفر به این بیماری مبتلا بوده و بیشترشان چپ‌دست بودند. این مطالعه همچنین نشان داد که افراد چپ‌دست نسبت به افراد راست‌دست و مختلط، علائم شدیدتری از PTSD را نشان می‌دهند.
5. چپ‌دستی و عوارض زایمان
برخی از موارد چپ‌دستی ممکن است به دلیل استرس جسمانی یا ضربه‌ای باشد که جنین در رحم تحمل میکند. نیمکره چپ مغز نسبت به نیمکره راست حساس‌تر بوده و بیشتر مستعد آسیب است. اگر نیمکره چپ آسیب ببیند، تسلط مغزی به سمت راست تغییر کرده و کودک چپ دست متولد می‌شود.
متخصصان عنوان می‌کنند که به همین دلیل است که ناتوانی‌های مادرزادی در نوزادان چپ‌دست شایع است.
آیا چپ‌دست بودن ژنتیکی است؟
به گفته متخصصان، شرایطی مانند ضربه‌های قبل از تولد و فشارهای پس از زایمان (فشار جامعه که کودک چپ‌دست را مجبور میکند که از دست راست خود استفاده کند) ممکن است نقش کوچکی در تغییر تسلط دست داشته باشند. ژنتیک نیز یکی از علت‌های مهم است.
مطالعات اخیر حاکی از آن است که حدود 40 ژن می‌توانند بر روی چپ‌دست یا راست‌دست بودن تاثیر بگذارند. با این حال، تنها تعداد کمی از این 40 ژن شناسایی شده‌اند. NME7، یکی از این 40 ژن می‌باشد.
این ژن موقعیت اندام‌ها را در محور چپ-راست بدن تنظیم میکند و می‌تواند در تقارن بدن و همچنین چپ‌دست یا راست‌دست بودن نقش داشته باشد.
چه چیزی باعث می‌شود که برخی از افراد چپ‌دست باشند؟
نیمکره چپ مغز سمت راست بدن را کنترل میکند و بالعکس. در موارد معمولی، کنترل حرکت دست، وظیفه نیمکره چپ است. رشد نامتقارن مغز، که می‌تواند ناشی از ژنتیک یا آسیب2های دوران بارداری باشد، ممکن است باعث شود که نیمکره راست، کنترل حرکت دست را به دست گرفته و منجر به چپ‌دستی شود.
چرا تعداد افراد چپ‌دست کمتر از راست‌دست‌هاست؟
پاسخ این سوال را می‌توان با یک مثال توضیح داد. هر ژن دو آلل دارد. فرض کنید ژن X، مربوط به چپ‌دست یا راست‌دست بودن است؛ این ژن دارای دو آلل A و B می‌باشد. A رایج‌ترین آلل در جمعیت انسانی است که بر راست‌دستی تاثیر می‌گذارد.B یک آلل شانسی است؛ با وجود این آلل، 50 درصد احتمال دارد که کودک چپ‌دست متولد شود.
فرزند از هر یک از والدین خود یک آلل دریافت میکند؛ در این صورت ترکیبات ممکن AA، AB و BB خواهند بود.
کودکان دارای ژنوتیپ AA راست دست خواهند بود.
کودکان دارای ژنوتیپ AB اکثرا راست دست خواهند بود.
کودکان دارای ژنوتیپ BB می‌توانند چپ‌دست یا راست‌دست باشند.
به همین دلیل است که افراد بسیار کمی چپ‌دست هستند در حالی که اکثریت مردم راست‌دست هستند.
تفاوت‌های ژنتیکی مرتبط با چپ‌دستی
به دلیل تفاوت‌های ژنتیکی موجود بین افراد راست‌دست و چپ‌دست، چپ‌دستی ممکن است با خطر بالاتر ابتلا به برخی از بیماری‌ها مرتبط باشد. با این حال، به نظر می‌رسد که افراد چپ‌دست در برابر شرایطی مانند زخم، بهبودی از سکته مغزی و آرتریت، مزیت‌های خاصی داشته باشند.
علاوه براین، این تغییرات ژنی در برخی ورزش‌ها مانند بیس‌بال و کریکت به چپ دست‌ها برتری می‌دهند. به عنوان مثال، تقریبا 30 درصد از پرتاب‌کننده‌های برتر در بیس‌بال چپ‌دست هستند.
خلاصه: آیا چپ‌دست یا راست‌دست بودن ژنتیکی است؟
چپ‌دست یا راست‌دست بودن در درجه اول ژنتیکی است، اما می‌تواند ناشی از ضربه یا آسیب قبل از تولد نیز باشد. علاوه بر این، دست غالب می‌تواند تحت تاثیر فشارهای اجتماعی پس از تولد نیز قرار گرفته و تغییر یابد.
بیش از 40 ژن در همکاری با یکدیگر، بر چپ‌دست یا راست‌دست بودن افراد نقش دارند. انحراف از الگوی منظم مغز می‌تواند دلیلی باشد که چرا افراد چپ‌دست اندکی بیشتر در معرض خطر ابتلا به برخی بیماری‌های جسمی و روانی هستند.