محبوبیت قلیان کشیدن، که در آن یک محصول تنباکو با طعم میوه از طریق یک لوله استنشاق می‌شود، نگرانی‌هایی را در مورد اثرات مضری مانند سرطان و سایر بیماری‌ها افزایش داده است. دود قلیان حاوی بسیاری از مواد سرطان‌زایی است که در دود تنباکو نیز وجود دارد. در واقع نشانه‌هایی وجود دارد که بسته به عواملی مانند میزان دود استنشاق‌شده و عمق آن، دود قلیان ممکن است حتی خطرناک‌تر باشد.
این روزها قلیان کشیدن به ویژه در میان افراد مختلف محبوب شده است و به نظر می‌رسد که اکثر آن‌ها از این موضوع که آن‌چه که استنشاق می‌کنند به اندازه‌ی دود سیگار خطرناک است، بی‌خبر هستند. در میان بزرگسالان جوان، مطالعات نشان داده است که تا 60٪ آن‌ها فکر می‌کنند که قلیان خطرات مرتبط با سیگار کشیدن را ندارد و حتی برخی از آن‌ها قلیان کشیدن را نوعی استعمال دخانیات نمی‌دانند.
مواد سمی و سرطان‌زای موجود در دود قلیان
بر اساس گزارش مرکز کنترل بیماری‌ها و عفونت‌ها (CDC)، دود قلیان حداقل به اندازه‌ی دود سیگار سمی است: در سال 2015 یک مقاله که مطالعاتی که در مورد سموم بالقوه‌ی موجود در دود قلیان انجام شده بود را مورد بررسی قرار می‌داد، نشان داد که قلیان حاوی 27 ماده‌ی سرطان‌زای شناخته شده یا مشکوک است.
غلظت چند مورد از این مواد، در دود قلیان نسبت به دود سیگار بالاتر بود؛ از جمله مونوکسید کربن (مونوکسید کربن از زغال چوبی که برای گرم کردن آب در قلیان استفاده می‌شود، منشا می‌گیرد) که می‌تواند منجر به ابتلا به بیماری‌های قلبی شود. علاوه بر این، بنزن و هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای با وزن مولکولی بالا(PAHs) نیز به میزان بیش‌تری در دود قلیان وجود دارند. سایر سمومی که هم در دود سیگار و هم در دود قلیان وجود دارند عبارتند از: آرسنیک، کبالت، کروم و سرب.
در هنگام قلیان کشیدن، دود بیش‌تری نسبت به سیگار استنشاق می‌شود.
یکی از دلایل برای این که دود قلیان می‌تواند سمی‌تر از دود سیگار باشد این است که در هنگام قلیان کشیدن، دود بیش‌تری استنشاق می‌شود. یک بار قلیان کشیدن معادل استنشاق 90000 میلی‌لیتر دود بوده، در حالی‌که این میزان در سیگار کشیدن 500 تا 600 میلی‌لیتر می‌باشد.
عمق استنشاق دود قلیان بیش‌تر از دود سیگار است.
افراد معمولا دود قلیان را عمیق‌تر از دود سیگار به ریه‌های خود وارد می‌کنند. اگرچه اهمیت این موضوع هنوز مشخص نشده است، اما می‌تواند به بررسی تغییراتی که پس از افزودن فیلتر به سیگار، در نرخ سرطان ریه به وجود آمده است کمک کند. قبل از اینکه سیگارها فیلتر داشته باشند، دود آن عمیقا وارد ریه‌ها نمی‌شد و احتمال بیش‌تری داشت که نوعی سرطان ریه به نام کارسینوم سلول‌های سنگفرشی ایجاد کند.
این نوع سرطان ریه اغلب در راه‌های هوایی بزرگی که وارد ریه‌ها می‌شوند (نایژه‌ها) رخ می‌دهد و به دلیل محل آن، در مراحل اولیه‌ی بیماری کشف می‌شود (زیرا منجر به علائمی مانند سرفه، سرفه‌ی خونی، خس‌خس سینه و عفونت‌های مکرر به دلیل انسداد راه هوایی می‌شود). با افزودن فیلتر به سیگار، شیوع سرطان آدنوکارسینوم ریه بیش‌تر شد. این نوع سرطان ریه اغلب در حاشیه‌ی ریه‌ها رخ داده و به دلیل محل وقوع تومور، اغلب در مراحل پیشرفته‌ی بیماری تشخیص داده می‌شود.
اعتیاد
نیکوتین موجود در سیگار منجر به اعتیاد می‌شود و در دود قلیان نیز، درست مانند دود سیگار، نیکوتین وجود دارد. دود قلیان حاوی قطران نیز هست (با وجود اینکه تبلیغات این موضوع را انکار می‌کنند). قطران در اثر فرآیند سوزاندن (با سیگار) یا حرارت دادن (با قلیان) ایجاد می‌شود. در واقع، کشیدن قلیان ممکن است منجر به قرار گرفتن در معرض میزان بیش‌تری از قطران شود، زیرا برای مدت طولانی‌تری دود شده و نیاز به کشیدن قوی‌تری دارد.
خطر ابتلا به سرطان
مصرف‌کنندگان قلیان ممکن است در معرض خطر ابتلا به سرطان‌های مشابهی که در اثر سیگار کشیدن رخ می‌دهد قرار گیرند، از جمله:
- سرطان ریه: چندین مورد از همان مواد سرطان‌زای موجود در دود سیگار، در دود قلیان نیز یافت می‌شود. یک مطالعه در هند نشان داد که احتمال ابتلا به سرطان ریه در مصرف‌کنندگان قلیان بیش از چهار برابر بیش‌تر از افراد غیرسیگاری بوده است.
- سرطان سر و گردن
- سرطان مری
- سرطان دهان: تنباکو بافت‌های دهان و گلو را تحریک می‌کند و می‌تواند باعث التهاب شده و احتمال ابتلا به سرطان را افزایش دهد.
- سرطان معده: مطالعات اخیر ارتباط بین مصرف قلیان و سرطان معده و همچنین ضایعات پیش‌سرطانی در معده‌ی مصرف‌کنندگان منظم قلیان را نشان داده است.
- سرطان مثانه: در ایالات متحده، 50 درصد از سرطان‌های مثانه در مردان، ناشی از مصرف سیگار است.
- سرطان لوزالمعده: مطالعات نشان داده است که قلیان کشیدن خطر ابتلا به سرطان پانکراس را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، قلیان خطر ابتلا به بیماری‌های لثه را نیز افزایش می‌دهد که یک عامل خطر مهم برای سرطان پانکراس است.
- لوسمی: بنزن که در دود قلیان وجود دارد، یک ماده‌ی سرطان‌زا است که با ابتلا به لوسمی حاد میلوژن (AML) و سایر سرطان‌های وابسته به خون در ارتباط است. محققان 105 فردی که قلیان می‌کشیدند و 103 فرد غیرسیگاری که در معرض دود قلیان قرار داشتند را با اندازه‌گیری محصولات تجزیه‌ی بنزن، قبل و بعد از قرار گرفتن در معرض دود قلیان ارزیابی کردند. میزان بنزن در بدن افراد پس از قلیان کشیدن در یک قهوه‌خانه 4.2 برابر و پس قلیان کشیدن در خانه 1.9 برابر بود.
سایر بیماری‌هایی که با قلیان کشیدن مرتبط هستند:
درست مثل سیگار کشیدن، بیماری‌های زیاد دیگری نیز با قلیان کشیدن مرتبط هستند.
قلیان و چاقی
اگرچه گاهی اوقات کشیدن سیگار با کاهش وزن همراه است، اما به نظر می‌رسد که در مورد قلیان کشیدن عکس این موضوع صادق باشد. یک متاآنالیز در سال 2019 که به بررسی ارتباط بین چاقی و کشیدن قلیان پرداخته بود، نشان داد که کشیدن قلیان بدون در نظر گرفتن سن یا جنسیت با خطر چاقی بیش‌تر مرتبط است.
قرار گرفتن در معرض عفونت‌ها
در حالی که سیگار معمولا توسط یک نفر و به تنهایی کشیده می‌شود، قلیان معمولا توسط چندین نفر به طور مشترک استفاده می‌شود؛ زیرا قلیان کشیدن معمولا در یک قهوه‌خانه یا مراسم خانگی انجام می‌شود. از این رو، باکتری‌ها یا ویروس‌های موجود در دهان افرادی که از یک قلیان مشترک استفاده می‌کنند، ممکن است بین آن‌ها انتقال داده شود. میکروب‌هایی مانند ویروس تبخال دهان از جمله این موارد عفونت‌زا هستند.
سایر بیماری‌ها و شرایطی که ممکن است در اثر مصرف قلیان ایجاد شوند عبارتند از: آمفیزم، بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)، بیماری قلبی، پوکی استخوان، عوارض بارداری، زایمان زودرس و ناباروری.
خطر دود دست دوم قلیان
تحقیقات کمی در مورد تاثیر دود دست دوم قلیان بر افراد غیرسیگاری انجام شده است. دود تنباکوی محیطی (ETS) یا دود دست دوم، به ترکیبی از دود اصلی، دود جانبی و دود بازدم شده توسط افراد سیگاری اشاره دارد.
از آن‌جایی که بسیاری از سموم و مواد سرطان‌زای موجود در دود سیگار در دود قلیان نیز وجود دارد، منطقی به نظر می‌رسد که دود دست دوم آن به اندازه‌ی سیگار خطرناک باشد. گفته می‌شود، دود دست دوم قلیان ممکن است با دود دست دوم سیگار متفاوت باشد، زیرا در قلیان، فرد بیش‌تر در معرض دود بازدم شده توسط فرد قلیانی قرار می‌گیرد. البته خوب یا بد بودن این مساله هنوز مشخص نیست.
مطالعات نشان داده‌اند که سطح بنزن در افرادی که در معرض دود قلیان قرار دارند، افزایش می‌یابد. همچنین تحقیقاتی وجود دارد که نشان می‌دهند یک ماده‌ی سرطان‌زای ریه به نام NNK (4-[methylnitrosamino]-1-[3-pyridyl]-1-butanone) در سطوح بالاتری در اتاق خواب کودکانی که بصورت هفتگی یا ماهانه در معرض دود قلیان هستند، یافت می‌شود.
نکته‌ی اصلی این است که علی‌رغم ظاهر بی‌ضرر کشیدن قلیان و طعم میوه‌ای محصولات تنباکو، عادت قلیان کشیدن می‌تواند به اندازه‌ی سیگار کشیدن برای سلامتی فرد و عزیزانش، به ویژه کودکان و جوانان، خطرناک باشد.
