سندرم پای بی‌قرار (RLS) که به عنوان بیماری ویلیس - اکبوم نیز شناخته می‌شود، با احساسات ناخوشایند یا ناراحت‌کننده درپا و تمایل سیری‌ناپذیربرای حرکت دادن آن‌ها مشخص می‌شود. علائم این بیماری معمولا در اواخر بعد از ظهر یا عصر ظاهر می‌شوند. برای بسیاری از افراد، علائم سندرم پای بی‌قرار، شب‌ها، زمانی که فرد در حال استراحت است، به بدترین حالت خود می‌رسد. همان‌طور که تصور می‌شود، سندرم پای بی‌قرار می‌تواند توانایی خواب فرد را مختل کرده و همچنین در فعالیت‌های روزانه‌ی منظم او اختلال ایجاد کند. علاوه بر این، ممکن است زمانی که فرد برای مدت طولانی بی‌کار یا بی‌تحرک و در حالت نشسته باشد نیز، سندرم پای بی‌قرار دیده شود. به عنوان مثال، هنگام رفتن به یک سفر طولانی با هواپیما یا تماشای یک فیلم.
سندرم پای بی‌قرار ممکن است باعث شود که به خواب رفتن و یا بازگشتن به خواب پس از بیدار شدن در نیمه‌های شب دشوار باشد؛ زیرا علائم آن معمولا در طول شب بدتر می‌شوند. حس درد معمولا با حرکت دادن پاها یا راه رفتن تسکین می‌یابد، اما عموما پس از توقف عمل و دوباره بی‌کار نشستن فرد، احساسات ناخوشایند برمی‌گردند.
چه چیزی باعث سندرم پای بی‌قرار می‌شود؟
علت سندرم پای بی‌قرار (RLS اولیه) در اغلب بیماران ناشناخته است. با این حال، این سندرم یک مولفه‌ی ژنتیکی نیز دارد و می‌تواند در خانواده‌هایی که علائم قبل از 40 سالگی شروع می‌شوند، شناسایی شود. RLS همچنین ممکن است ناشی از مقادیر کم آهن نیز باشد؛ آهن یک ماده‌ی معدنی حیاتی است که بدن ما به آن نیاز زیادی دارد. به‌علاوه، RLS با عوامل یا شرایط زمینه‌ای مانند موارد زیر نیز مرتبط است:
- همودیالیز و بیماری کلیوی مرحله‌ی آخر
- کم‌خونی فقر آهن
- برخی داروها، مانند داروهای ضدتهوع (مانند پروکلروپرازین یا متوکلوپرامید)، داروهای ضدروان‌پریشی (مانند هالوپریدول یا مشتقات فنوتیازین) و داروهای ضدافسردگی که سروتونین را تقویت می‌کنند (مانند فلوکستین)، ممکن است علائم RLS را تشدید کنند.
- مصرف الکل، نیکوتین و کافئین، در دوران بارداری به خصوص در سه ماهه‌ی آخر بارداری؛ در این حالت علائم سندرم پای بی‌قرار معمولا در عرض 4 هفته پس از تولد نوزاد کاهش می‌یابند.
- نوروپاتی (آسیب عصبی).
- در برخی افراد، کمبود خواب و سایر اختلالات خواب مانند آپنه، می‌توانند علائم را افزایش داده یا تحریک کنند. کاهش یا حذف این عناصر به کم شدن علائم کمک می‌کند.
یک اختلال خواب و یک اختلال حرکتی
سندرم پای بی‌قرار به عنوان یک اختلال خواب طبقه‌بندی می‌شود، زیرا علائم آن با ریلکس کردن و تلاش برای خوابیدن تشدید می‌شوند؛ همچنین این عارضه، یک اختلال حرکتی هم هست زیرا مبتلایان مجبور هستند پاهای خود را برای تسکین علائم، حرکت دهند. با این حال، بهتر است که سندرم پای بی‌قرار به عنوان یک وضعیت حسی-عصبی توصیف شود که با علائمی که از مغز منشا می‌گیرند مشخص می‌گردد.
RLS اغلب توسط عوامل ناشناخته ایجاد می‌شود. به گفته‌ی محققان، این بیماری ممکن است ناشی از عدم تعادل دوپامین شیمیایی مغز باشد که برای کنترل فعالیت عضلانی، تکانه‌ها را منتقل می‌کند. بسیاری از مبتلایان به RLS، از ناتوانی در تمرکز، حافظه‌ی ضعیف و ناتوانی در انجام وظایف روزانه‌ی خود گلایه می‌کنند. در صورت عدم درمان، RLS متوسط تا شدید می‌تواند باعث کاهش 20 درصدی بهره‌وری شغلی شده و مالیخولیا و اضطراب را تشدید کند. همچنین، این شرایط، مسافرت کردن را نیز چالش برانگیزتر می‌کند.
RLS هم مردان و هم زنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اگرچه زنان بیشتر از مردان از آن رنج می‌برند. این سندرم می‌تواند برای هر فردی و در هر سنی اتفاق بیفتد. بسیاری از افرادی که به شدت تحت تاثیر قرار می‌گیرند، بین چهل تا پنجاه سالگی بوده و علائم با افزایش سن بدتر می‌شوند و برای مدت طولانی‌تری باقی می‌مانند.
علائم سندرم پای بی‌قرار
افرادی که همزمان به RLS و یک بیماری دیگر مبتلا هستند، علائم شدیدتر را سریع‌تر بروز می‌دهند. از طرف دیگر، در کسانی که RLS غیرمرتبط با بیماری‌های دیگر دارند، رشد این اختلال بسیار کند است، به خصوص اگر در سنین پایین شروع شده باشد. در این حالت ممکن است چندین سال بگذرد تا علائم به طور منظم ظاهر شوند.
علامت اصلی این سندرم، میل شدید به حرکت دادن پاها است. RLS اغلب با علائم زیر نیز همراه است:
- احساساتی که پس از یک دوره استراحت شروع می‌شوند. این احساس معمولا پس از دراز کشیدن یا نشستن برای مدت طولانی مانند نشستن در ماشین، هواپیما یا سینما شروع می‌شود.
- حرکت باعث آرامش فرد می‌شود. حرکاتی مانند کشش، تکان دادن پاها، قدم زدن یا راه رفتن، RLS را تسکین می‌دهند.
- علائم در عصر بدتر می‌شوند و بیشتر در شب قابل مشاهده هستند.
- تکان دادن پا در نیمه شب. RLS ممکن است با یک بیماری شایع‌تر به نام حرکت دوره‌ای اندام‌ها در خواب مرتبط باشد. این وضعیت باعث می‌شود پاهای شما هنگام خواب و حتی شاید تمام شب، تکان بخورند.
تشخیص
هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص سندرم پای بی‌قرار وجود ندارد. علائم، سابقه‌ی پزشکی و خانوادگی، معاینه‌ی فیزیکی و یافته‌های آزمایش، همگی برای تشخیص استفاده می‌شوند. پزشک شما باید بتواند سندرم پای بی‌قرار را تشخیص دهد، اما اگر شکی وجود داشته باشد، ممکن است شما را به یک متخصص مغز و اعصاب ارجاع دهد. برای تایید تشخیص، پزشک عمومی یا متخصص، به دنبال چهار عامل اصلی می‌گردند. این موارد شامل:
- تمایل شدید به حرکت دادن پاها که معمولا با احساس ناخوشایندی مانند خارش یا سوزن‌سوزن‌شدن همراه است.
- هنگامی که در حال استراحت بوده و یا کم‌تحرک هستید، علائم شما ظاهر شده یا بدتر می‌شوند.
- علائم با حرکت دادن یا مالش پاها کاهش می‌یابند.
- علائم در عصرها یا شب‌ها شدیدتر می‌شوند.
ارزیابی علائم RLS
برای کمک به ارزیابی شدت علائم، پزشک خانواده یا متخصص، از شما در مورد الگوی علائم سوال می‌کند. مدیریت علائم خفیف RLS، اغلب با اعمال برخی اصلاحات در سبک زندگی قابل دست‌یابی است. برای مثال می‌توانید این کارها را انجام دهید:
- ایجاد یک برنامه‌ی خواب ثابت
- اجتناب از محرک‌ها در عصر مانند کافئین، الکل، یا سیگار
اگر علائم سندرم پای بی‌قرار شما شدیدتر باشد، ممکن است برای کاهش آن‌ها به دارو نیاز داشته باشید. برای مثال ممکن است از شما بپرسند:
- هر چند وقت یک‌بار علائم را تجربه می‌کنید
- علائم شما چقدر ناخوشایند است
- آیا علائم باعث درد زیادی می‌شوند
- آیا خواب شما طوری‌که باعث شود در طول روز خسته شوید، مختل شده است
ثبت ساعت‌های خواب‌تان در یک دفتر می‌تواند در تعیین شدت علائم به پزشک کمک کند. حتی می‌توانید در طول روز در مورد علائم خود و زمان وقوع آن‌ها یادداشت بنویسید. ثبت علائم به شما و پزشک‌تان کمک می‌کند تا اختلال خود را خیلی بهتر درک کنید.
درمان سندرم پای بی‌قرار
مراقبت‌های مربوط به RLS، بر تسکین علائم آن تمرکز دارد. با حرکت دادن اندام آسیب‌دیده ممکن است فرد به یک تسکین موقت دست یابد. شناسایی و درمان بیماری‌های زمینه‌ای، مانند نوروپاتی محیطی، دیابت، یا کم‌خونی فقر آهن، گاهی اوقات می‌تواند علائم RLS را کاهش دهد. اگرچه مکمل‌ها و داروها می‌توانند کمک‌کننده باشند، اما هیچ نسخه‌ای وجود ندارد که به طور موثر RLS را برای همه‌ی افراد مدیریت کند. علاوه بر این، داروهایی که به طور منظم مصرف می‌شوند ممکن است با گذشت زمان اثربخشی خود را از دست بدهند یا حتی بیماری را بدتر کنند و نیاز شود که فرد داروی مصرفی خود را تغییر دهد.
روش‌های مختلف درمان RLS می‌تواند شامل موارد زیر باشند:
- در افرادی که علائم RLS خفیف تا متوسط دارند، برخی از تغییرات سبک زندگی و فعالیت‌های فرد ممکن است کمک‌کننده باشند.
- مکمل‌های آهن به عنوان اولین درمان برای افرادی که سطوح فریتین و ترانسفرین در خون‌شان پایین یا غیرطبیعی است، استفاده می‌شوند.
- داروهای ضدتشنج در حال تبدیل شدن به اولین درمان برای بیماران RLS هستند.
- عواملی که بر روی سیستم دوپامینرژیک اثر می‌کنند نیز می‌توانند برای درمان RLS استفاده شوند، این داروهای تقویت‌کننده دوپامین معمولا برای درمان بیماری پارکینسون تجویز می‌شوند.
برای آگاهی از استعداد ژنتیکی ابتلا به بیماری‌های مزمن و شایع، می‌توانید از آزمایش ژنتیک سلامت حنیفا کمک بگیرید.
