سوالاتی که باید قبل از انجام آزمایش ژنتیک پاسخ به داروها بپرسید!

شاید این اتفاق برای شما آشنا باشد که به طور هم‌زمان با یکی از اعضای خانواده‌ی خود به سرماخوردگی مبتلا شوید. در همین موقعیت در حالی‌که پزشک آنتی­‌بیوتیک یکسانی برای عفونت‌های مشابه شما تجویز کرده است، ممکن است شما به سرعت بهبود یابید، اما عضو دیگر خانواده عوارض جانبی شدیدی را تجربه کند. چه چیزی می‌­تواند دلیل این اتفاق باشد؟

 

فارماکوژنتیک روشی نوین است که از مشخصات ژنتیکی افراد برای پیش­‌بینی پاسخ دارویی استفاده می‌کند. این علم به طرز جالبی نشان می‌دهد که چرا داروها روی همه‌ی افراد اثر یکسانی ندارند. با این حال، آزمایش ژنتیک پاسخ به داروها پاسخ همه‌ی پرسش­‌ها را در اختیار ندارد. درک وسعت و محدودیت‌های این آزمایش برای کسانی که آن را در نظر می­‌گیرند حیاتی است.

 

این مطلب به این موضوع می­‌پردازد که چرا این آزمایش پیشگامانه، اگرچه برای برخی دگرگون­‌کننده است، اما برای برخی دیگر دور از دسترس یا بی‌اثر است. در ادامه، چالش‌ها و محدودیت‌های مربوط به آزمایش فارماکوژنومیک را کشف می‌کنیم و از شما می‌خواهیم که با این موضوع مهم آشنا شوید. درک و حمایت جمعی ما می­‌تواند راه را برای ایجاد راه­‌حل­‌های مراقبت­‌های بهداشتی فراگیرتر و موثرتر هموار کند.

 

آیا می‌­دانستید؟

 

در حالی که برخی از ژن­‌ها قادرند بر اثربخشی دارو تاثیر بگذارند، برخی دیگر ممکن است منجر به بروز عوارض جانبی ناخوشایند شوند. به همین دلیل است که می‌خواهیم به شما کمک کنیم تا برای بهینه‌سازی درمان و دریافت نتایج بهتر، تغییرات ژنتیکی خود را درک کنید. آزمایش ژنتیک پاسخ به داروهای حنیفا، ژن‌­هایی که بر پاسخ متابولیک بدن شما به درمان‌های دارویی مختلف تاثیر می‌گذارند را مورد بررسی قرار می‌­دهد. نتایج این گزارش می­‌تواند به عنوان مکملی برای فرآیند تصمیم­‌گیری بالینی استفاده شود و هزینه و زمان مرتبط با آزمون و خطای داروهای مختلف را کاهش دهد.

 

فارماکوژنومیک چیست؟

 

فارماکوژنومیک بر این اصل بنا شده است که تغییرات ژنتیکی (تغییرات تک­‌حرفی در DNA که هر انسانی را منحصر به فرد می­‌کند) در بین افراد بر متابولیسم دارو، انتقال و پاسخ آن­‌ها تاثیر می­‌گذارد. این تغییرات ژنتیکی می­‌توانند بر اثربخشی، ایمنی و دوز مورد نیاز دارو تاثیر بگذارند. به عنوان مثال، برخی از افراد ژن­‌هایی دارند که تجزیه‌ی دارو را تسریع می­‌کنند. در نتیجه، ممکن است برای دستیابی به اثر درمانی مورد نظر، نسبت به کسانی که دارو را کندتر متابولیزه می­‌کنند، به دوز بالاتری نیاز داشته باشند.

 

برعکس، برخی از افراد دارای ژن­‌هایی هستند که متابولیسم دارو را کند می­‌کند بنابراین ممکن است برای جلوگیری از عوارض جانبی دارو، لازم باشد که دوز کمتری از آن را دریافت کنند. علاوه بر این، ساختار ژنتیکی یک فرد می‌تواند بر حساسیت او به واکنش‌های نامطلوب ناشی از برخی داروها، مانند پاسخ‌های آلرژیک، عوارض خونریزی یا مشکلات کبدی تاثیر بگذارد.

 

فارماکوژنومیک چگونه کار می­‌کند؟

 

فارماکوژنومیکس از آزمایش­‌های فارماکوژنتیک برای تجزیه و تحلیل DNA افراد و شناسایی تغییرات در ژن­‌های مسئول در پاسخ دارویی استفاده می­‌کند. این عوامل ژنتیکی در چندین جنبه‌ی کلیدی واکنش داروها با بدن دخیل می‌­باشند. برخی از این موارد عبارتند از:

 

• گیرنده‌­های دارویی

 

ژن‌ها، نوع و کمیت گیرنده‌های روی سطح سلول‌ها که داروها برای عملکرد حداکثری خود باید به آن‌ها متصل شوند را تعیین می­‌کنند.

به عنوان مثال، در سرطان سینه، داروی T-DM1 گیرنده‌ی HER2 را روی سلول­‌های سرطانی هدف قرار می‌­دهد. آزمایش فارماکوژنتیک به تعیین این‌که بر اساس میزان پروتئین HER2، آیا T-DM1 برای درمان تومور مناسب است یا خیر، کمک می­‌کند.

 

• جذب دارو

 

عوامل ژنتیکی بر جذب فعال داروهای خاص به بافت‌­ها و سلول‌­ها تاثیر گذاشته و کارایی آن­‌ها را تحت‌­الشعاع قرار می‌­دهد.

به عنوان مثال، در زمینه‌ی استاتین­‌ها و مشکلات عضلانی، ژن SLCO1B1 بر انتقال استاتین­‌ها به کبد تاثیر می‌­گذارد. آزمایش ژنتیک به انتخاب بهترین استاتین یا تعیین دوز لازم برای جلوگیری از عوارض کمک می­‌کند.

 

• تجزیه‌ی دارو

 

تفاوت­‌های ژنتیکی بر سرعت تجزیه‌ی داروها توسط بدن تاثیر گذاشته و دوز مورد نیاز دارو را تغییر می‌­دهد.

به عنوان مثال، در مورد افسردگی و آمی‌­تریپتیلین، ژن‌­هایی مانند CYP2D6 و CYP2C19 بر تجزیه‌ی دارو اثر دارند. آزمایشات فارماکوژنتیک به تجویز دوز مناسب یا انتخاب داروی جایگزین بر اساس ساختار ژنتیکی فرد کمک می­‌کنند.

 

• تولید داروهای هدفمند

 

رویکردهای فارماکوژنومیک، با پرداختن به جهش‌­های ژنتیکی خاص به جای درمان علائم، علت اصلی بیماری‌­ها را هدف قرار می­‌دهند.

برای مثال، در فیبروز کیستیک و ایواکافتور، دارو با هدف‌گیری کانال ناکارآمد، CFTR جهش‌­یافته را هدف قرار می‌­دهد. این رویکرد برای جهش‌­های ژنتیکی خاص طراحی شده است و تنها در صورت وجود این تغییر منحصر به فرد کارایی خواهد داشت.

 

 

آزمایش فارماکوژنومیک یا ژنتیک پاسخ به داروها چیست؟

 

آزمایش فارماکوژنومیک یا ژنتیک پاسخ به داروها، یک آزمایش ژنتیک است که معمولا با استفاده از نمونه‌های سلولی بزاق، خون یا گونه انجام می‌شود. این آزمایش بخشی از «پزشکی شخصی‌­سازی‌شده» است که داده‌های ژنتیکی، محیطی و سبک زندگی را برای توسعه‌ی روش‌های درمانی شخصی و پیشگیری از بیماری­‌ها ادغام می‌کند. آزمایش ژنتیک پاسخ به داروها اهداف مختلفی را دنبال می‌­کند، مانند:

 

• پیش‌­بینی احتمال اثربخشی یا سمیت یک دارو قبل از تجویز آن

 

• تنظیم دوز دارو بر اساس مشخصات ژنتیکی بیمار

 

• شناسایی مناسب‌­ترین دارو یا ترکیب دارویی برای بیمار

 

• نظارت بر پاسخ و عوارض جانبی یک دارو در طول درمان

 

• پیشگیری یا مدیریت تداخلات دارو-دارو یا دارو-ژن

 

چه کسی به آزمایش ژنتیک پاسخ به داروها نیاز دارد؟

 

ممکن است پزشک شما هنگام شروع داروهای خاص، آزمایش فارماکوژنومیک را پیشنهاد دهد. هم‌چنین اگر در حال حاضر دارویی مصرف می‌کنید که نتایج مورد نظر را نمی‌­دهد یا عوارض جانبی شدیدی ایجاد می­‌کند، این آزمایش در نظر گرفته می‌­شود.

 

در حالی که برای همه‌ی داروها آزمایش فارماکوژنومیک وجود ندارد اما برخی از شایع‌­ترین موارد آن­‌ها عبارتند از:

 

• آباکاویر، مورد استفاده در درمان HIV

 

• کاربامازپین، تجویزشده برای صرع

 

• تاموکسیفن که در درمان سرطان سینه استفاده می­‌شود.

 

• وارفارین و کلوپیدوگرل، داروهایی که به عنوان رقیق­‌کننده‌ی خون استفاده می­‌شوند.

 

آزمایش ژنتیک پاسخ به داروهای حنیفا، تغییرات ژنتیکی مرتبط با پاسخ به بسیاری از داروها را مورد بررسی قرار می­‌دهد.

 

نتایج آزمایش فارماکوژنومیک

 

چه انتظاری می­‌توانید داشته باشید؟

 

از نتایج آزمایش ژنتیک پاسخ به داروها می‌­توانید اطلاعات زیر را دریافت کنید:

 

• اطلاعات ژنوتیپ: گزارش مفصلی از ساختار ژنتیکی فرد را ارائه داده و ترکیب خاصی از تغییرات ژنتیکی را تجزیه و تحلیل می­‌کند.

 

• تاثیر ژنوتیپ بر پاسخ به دارو: این گزارش نشان می­‌دهد که ترکیب ژنتیکی شما احتمالا چگونه بر پاسخ بدن شما به برخی داروها تاثیر می­‌گذارد.

 

• راهنمایی برای مدیریت دارو: این آزمایش توصیه‌­هایی برای بهینه‌­سازی رژیم دارویی و تنظیم دوزها بر اساس مشخصات فارماکوژنومیک شما ارائه می­‌دهد.

 

چگونه نتایج گزارش ژنتیک پاسخ به داروهای خود را تحلیل کنیم؟

 

نتایج آزمایش پاسخ به داروهای حنیفا از یک نام‌گذاری استاندارد استفاده کرده تا آزمایشگاه­‌های دیگر بتوانند به راحتی آن را تفسیر کنند. این گزارش جزئیاتی را در مورد ژن­‌های بررسی شده برای هر دارو ارائه می­‌دهد. برای هر دارو، به‌علاوه‌­ی نام دارو، می‌­توانید ژن و واریانت آنالیز شده را به همراه ژنوتیپ آن مشاهده کنید.

 

evidence level نشان می­‌دهد که ارتباط بین ژن مورد بررسی و تداخل دارویی چقدر قوی است؛ سطح 1 قوی‌‌­ترین حد است. بخش recommendation اطلاعاتی در مورد نقش ژنوتیپ در تداخل دارویی ارائه می‌­دهد.

 

دقت این آزمایش چقدر است؟

 

در حالی‌که آزمایش فارماکوژنومیک به طور کلی در پیش‌­بینی پاسخ دارویی برای اکثر ژن­‌ها دقیق است، دقت آن می‌­تواند بر اساس ژن و نوع آزمایش متفاوت باشد. دانستن این نکته ضروری است که فارماکوژنومیک رشته‌­ای در حال توسعه است که نیازمند تحقیقات مداوم برای درک کامل تعامل پیچیده بین ژن‌ها و پاسخ‌های دارویی می‌­باشد.

 

 

کاربردهای کنونی این آزمایش چیست؟

 

فارماکوژنومیک در چندین زمینه‌ی پزشکی مانند روانپزشکی، قلب و عروق، انکولوژی، نورولوژی و بیماری­‌های عفونی کاربرد دارد. برخی از نمونه‌هایی از داروهایی که دارای دستورالعمل‌ها یا برچسب‌های فارماکوژنتیک هستند عبارتند از:

 

• وارفارین: این داروی رقیق‌کننده‌ی خون به نظارت دقیق و تنظیم دوز بر اساس ژن‌های شما (CYP2C9 و VKORC1) و وضعیت متابولیسم بدن شما نیاز دارد.

 

• کلوپیدوگرل: اگر ژن CYP2C19 شما خیلی فعال نباشد (متابولیزه‌کننده‌ی کند)، این داروی ضدپلاکت ممکن است برای شما خوب عمل نکند.

 

• آباکاویر: برای این داروی ضدرتروویروسی، داشتن ژن HLA-B*5701 ممکن است منجر به واکنش‌ حساسیت شدید شود.

 

• تاموکسیفن: اگر ژن CYP2D6 خیلی فعال نباشد، این داروی ضدسرطان ممکن است به اندازه‌ی کافی موثر عمل نکند.

 

• کدئین: فعالیت ژن CYP2D6 برای این مسکن مهم است. فعالیت زیاد (متابولیزه‌کننده‌ی سریع) یا کم (متابولیزه‌کننده‌ی آهسته) می‌­تواند منجر به مصرف بیش از حد یا عدم کاهش درد شود.

 

محدودیت­‌های فعلی چیست؟

 

محدودیت‌های فارماکوژنومیکس شامل عوامل مختلفی است که فراتر از ساختار ژنتیکی بوده و می‌توانند بر اثربخشی درمان دارویی شخصی­‌سازی‌شده تاثیر بگذارند. برخی از محدودیت­‌های کلیدی عبارتند از:

 

• توجیه ژنتیکی ناقص: در حالی‌که ژنتیک نقش مهمی در تعیین پاسخ دارویی دارد، باید درک جامعی از نحوه‌ی پردازش داروها توسط بدن ارائه شود. عوامل دیگری مانند تاثیرات محیطی، اپی­‌ژنتیک و تغییرات پس از ترجمه، به پاسخ کلی دارو کمک می­‌کنند.

 

• تداخلات با سایر داروها: اثربخشی درمان‌های تحت هدایت فارماکوژنومیک ممکن است تحت تاثیر داروهای هم‌زمان قرار گیرد. تداخل بین داروهای مختلف می­‌تواند بر متابولیسم آن­‌ها تاثیر گذاشته و نتایج درمانی مورد انتظار را تغییر دهد.

 

• تاثیر شرایط سلامتی: برخی شرایط می‌­توانند به طور قابل­‌توجهی بر متابولیسم و پاسخ دارویی تاثیر بگذارند. اطلاعات فارماکوژنومیک ممکن است پیچیدگی این فعل و انفعالات را به طور کامل نشان ندهد، که منجر به چالش­‌هایی در پیش‌­بینی دقیق اثربخشی و ایمنی دارو می­‌شود.

 

• عوامل سبک زندگی: انتخاب‌های سبک زندگی، مانند رژیم غذایی، ورزش، تنباکو و مصرف الکل می‌تواند بر پردازش دارو در بدن تاثیر بگذارد. این عوامل همیشه در آزمایش فارماکوژنومیک در نظر گرفته نمی‌شوند و پیش‌­بینی دقیق پاسخ­‌های دارویی را چالش برانگیز می­‌کند.

 

• هزینه‌ی آزمایش: با وجود کاهش هزینه، آزمایش فارماکوژنومیک هم‌چنان می­‌تواند گران باشد. این عامل ممکن است پذیرش گسترده‌ی فارماکوژنومیک در عمل بالینی را محدود کند.

 

• تفسیر داده‌­های پیچیده: تفسیر داده‌­های فارماکوژنومیک نیازمند دانش تخصصی است. ارائه‌دهندگان مراقبت‌­های بهداشتی ممکن است برای تفسیر دقیق اطلاعات ژنتیکی مشکل داشته باشند که منجر به تصمیمات درمانی اشتباه می­‌شود.

 

آیا من هم باید آزمایش ژنتیک پاسخ به داروها را انجام دهم؟

 

پس از مشورت با پزشک و بررسی دقیق مزایا و معایب احتمالی این آزمایش، تصمیم نهایی باید گرفته شود. توجه به سوالات زیر برای شما مفید خواهد بود:

 

• آیا شرایط پزشکی خاصی دارید که نیاز به آزمایش فارماکوژنومیک دارد یا ممکن است از آن سود ببرد؟

 

• آیا سابقه‌ی خانوادگی واکنش­‌های نامطلوب دارویی یا پیامدهای درمانی نامطلوب مرتبط با فارماکوژنومیک وجود دارد؟

 

• آیا می­‌توانید به آزمایشگاه معتبری که آزمایش فارماکوژنومیک را انجام می‌­دهد دسترسی داشته باشید؟

 

• آیا اطلاعات و درک کافی در مورد فارماکوژنومیک و پیامدهای آن برای سلامتی خود کسب کرده­‌اید؟

 

• آیا توسط یک متخصص واجد شرایط که قادر به تفسیر و اعمال نتایج آزمایش فارماکوژنومیک است هدایت و پشتیبانی می­‌شوید؟

 

به یاد داشته باشید، مزایای آزمایش ژنتیک پاسخ به داروها از فردی به فرد دیگر متفاوت است، زیرا مدیریت دارو را بر اساس ویژگی­‌های ژنتیکی فردی شخصی‌­سازی می‌کند. برای تعیین این‌که آیا این آزمایش برای شما مناسب است یا خیر، مهم است که با پزشک خود مشورت کنید.

 

خلاصه

 

• هدف فارماکوژنومیکس، درمان دارویی شخصی‌سازی شده است و بررسی می‌کند که چگونه ژن‌ها بر نحوه‌ی واکنش بدن ما به داروها تاثیر می‌گذارند.

 

• نتایج این آزمایش جزئیات ژنوتیپ، پیامدهای پاسخ دارویی و راهنمایی مدیریت دارو را به شما ارائه می‌دهد. با این حال، دقت آن بر اساس ژن و نوع آزمایش متفاوت است.

 

• فارماکوژنومیکس در زمینه‌­های مختلف پزشکی کاربرد دارد. با وجود این، محدودیت‌هایی از جمله توضیح ژنتیکی ناقص، تداخلات دارویی، شرایط سلامتی، عوامل سبک زندگی، هزینه و تفسیر داده‌های پیچیده وجود دارد.

 

• انجام آزمایش ژنتیک پاسخ به داروها به عواملی مانند وجود شرایط پزشکی، سابقه‌ی خانوادگی، دسترسی به آزمایش و راهنمایی از یک متخصص مراقبت­‌های بهداشتی واجد شرایط بستگی دارد.

 

• آزمایش فارماکوژنومیک یک راه حل جادویی نیست. تصمیمات باید شامل مشورت با پزشک و در نظر گرفتن دقیق مزایا و معایب باشند.

• ژنتیک_پاسخ_به_داروها
• ژنتیک
• ژن
• تست_ژنتیک
• دارو
• تست_ژنتیک_پاسخ_به_داروها
• پاسخ_به_دارو