حافظهی تصویری یک توانایی شناختی نادر و مرموز است که به افراد اجازه میدهد تا تصاویر و اشیاء را با جزئیات به خاطر بسپارند. این نوع حافظه، پدیدهی نادری است که در آن شخص میتواند حجم عظیمی از اطلاعات در قالب تصاویر، صداها یا کلمات را حفظ کند. حافظهی تصویری برای اولین بار در اوایل سال 1970، توسط چارلز استرومایر سوم ثبت شد. این دانشمند دانشگاه هاروارد، پدیدهی حافظهی تصویری را در دانشجویی به نام الیزابت مشاهده کرد.
برخی معتقدند که حافظهی تصویری یک پدیدهی واقعی است، در حالی که برخی دیگر بر این باورند که این نوع از حافظه فقط یک اغراق یا افسانه است. مکتب فکری دیگر این است که حافظهی تصویری میتواند ژنتیکی باشد، به طوری که چند تغییر کوچک در ژنهای فرد ممکن است به حفظ بهتر اطلاعات کمک کند. این مطلب به بررسی حافظهی تصویری و پایه و اساس ژنتیکی آن خواهد پرداخت.
حافظه چگونه کار میکند؟
آیا تاکنون از خود سوال کردهاید که چرا بعضی چیزها را واضحتر از سایر موارد به یاد میآورید؟ و یا چرا برخی از خاطرات از ذهن شما پاک میشوند؟ پاسخ به این سوالات مستلزم این است که در وهلهی اول به چگونگی شکلگیری خاطرات بپردازیم.
تجربیات روزانهی ما به پالسهای انرژی تبدیل میشوند که در طول شبکهی عصبی حرکت کرده و ابتدا خاطرات کوتاه مدت را تشکیل میدهند. این خاطرات برای چند ثانیه یا چند دقیقه در دسترس هستند. پس از آن، از طریق نواحی خاص مغز مانند هیپوکامپ به خاطرات بلند مدت تبدیل میشوند. در نهایت، خاطرات به مناطق ذخیرهسازی موجود در مغز میرسند.
نورونها در مغز در مناطقی به نام سیناپس، با کمک مواد شیمیایی به نام انتقالدهندههای عصبی، با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند. ارتباط مداوم بین دو نورون باعث افزایش کارایی آنها میشود؛ به این فرآیند تقویت طولانی مدت گفته میشود. این پدیده به حفظ حافظهی بلند مدت کمک میکند.
چرا برخی از خاطرات خود را از دست میدهیم؟
با افزایش سن، سیناپسها ضعیف شده و بازیابی اطلاعات را دشوار میکند. بر اساس مطالعات، هیپوکامپ هر دهه بعد از 40 سالگی 5 درصد از نورونهای خود را از دست میدهد و در نتیجه در 80 سالگی 20 درصد از سلولهای عصبی هیپوکامپ از بین میروند. همچنین ممکن است انتقالدهندههای عصبی نیز از بین بروند.
سایر شرایط سلامت روانی و جسمی مرتبط با افزایش سن نیز میتوانند دلیل از بین رفتن خاطرات باشند. استرس مزمن یکی دیگر از عوامل اصلی مشکلات حافظه است. بدن موجی از هورمونها را ترشح میکند و ما را قادر میسازد تا در موقعیتهای استرسزا واکنش نشان دهیم. با این حال، استرس مزمن به طور مداوم بدن را در معرض سیل این هورمونها قرار میدهد. این امر ممکن است منجر به از بین رفتن سلولهای مغزی شده و از تشکیل سلولهای جدید جلوگیری کند؛ به همین دلیل حفظ اطلاعات نیز دشوار خواهد شد.
افسردگی یکی دیگر از شرایط مرتبط با مشکلات حافظه است. در افراد مبتلا به افسردگی سطح سروتونین پایین بوده که میتواند توجه فرد به اطلاعات جدید را دشوار کند. افراد مبتلا به افسردگی ممکن است 40 درصد بیشتر در معرض مشکلات مربوط به حافظه و شناخت باشند.
آیا حافظهی تصویری امری حقیقی است؟
تصور رایج از حافظهی تصویری این است که برخی از افراد میتوانند از هر چیزی که در مقابل آنها است یک عکس لحظهای ذهنی بگیرند و آن را از حافظهی خود بازیابی کرده و قسمتهای مختلف آن را بزرگنمایی و کوچکنمایی کنند. با این حال، وجود حافظهی تصویری تاکنون ثابت نشده است.
آنچه مردم بیشتر از آن به عنوان حافظهی تصویری یاد میکنند، در واقع حافظهی عکاسی (Eidetic) است. حافظهی عکاسی عبارت است از «توانایی به یاد آوردن یک تصویر از یک خاطره با دقت بالا برای مدت کوتاهی پس از دیدن آن برای تنها یک بار و بدون استفاده از راهنمایی». این حافظه برای اکثر افراد کمتر از یک ثانیه و برای دیگران چند ثانیه است.
اما، برخی افراد واقعا حافظهی خارقالعادهای دارند. به عنوان مثال، استفان ویلتشایر، هنرمند معماری بریتانیایی، به مدت 20 دقیقه بر فراز نیویورک پرواز کرد و تمام خط افق را تنها با استفاده از خاطرهی آن صحنه مجددا به تصویر کشید. مثال دیگر جیل پرایس است، زنی که اکنون در اواخر دههی 50 زندگی خود است و از حدود 14 سالگی تقریبا تمام جنبههای زندگی خود را با جزئیات به یاد میآورد. او اولین فرد مبتلا به هایپرتایمزی بود که به آن حافظهی اتوبیوگرافیک بسیار برتر (HSAM) نیز میگویند؛ این شرایط به افراد اجازه میدهد تا تقریبا تمام رویدادهای زندگی را با دقت زیادی به خاطر بسپارد. در حالی که چنین موارد پراکندهای از افراد با حافظهی فوقالعاده ثبت شده است، تاکنون هیچ موردی از حافظهی تصویری وجود نداشته است.
ژنتیک و حافظهی تصویری
محیط و ژنتیک، هر دو به داشتن حافظهی خارقالعاده کمک میکنند. از جنبهی ذاتی، به نظر میرسد که برخی افراد مستعد داشتن یک حافظهی باورنکردنی هستند.
یک مطالعهی علوم اعصاب گزارش کرد که افراد مبتلا به HSAM دارای لوبهای تمپورال و جداری بزرگتری نسبت به جمعیت عادی هستند که هر دو با ذخیره و بازیابی حافظه مرتبط میباشند.
با توجه به ژنتیک، مطالعات نشان دادهاند که ژنهای گیرندهی دوپامین نقش مهمی در حافظهی اپیزودیک بازی میکنند. مطالعهای در سال 2015 بیش از 750 ژن را شناسایی کرد که میتوانند بر حافظهی بلند مدت تاثیر بگذارند. این ژنها، مولکولی به نام CREB را فعال میکنند. CREB برای حافظهی بلند مدت در بسیاری از موجودات زنده از جمله کرمها و موشها مورد نیاز است. رابطهی مستقیمی بین CREB و حافظهی بلند مدت وجود دارد. بسیاری از ارگانیسمها با افزایش سن CREB را از دست میدهند.
به این ترتیب، بسیاری از ژنها با هم کار کرده و بر نحوهی ذخیرهسازی و یادآوری خاطرات ما تاثیر میگذارند. افراد دارای مزیت ژنتیکی، مجموعهای از ژنها را دریافت میکنند که منجر به افزایش قدرت حافظه و یادآوری بینظیر خاطرات میشود. با این حال، این بدان معنا نیست که داشتن یک ژن خاص حافطهی خوبی را برای شما به ارمغان میآورد. حافظه به عوامل دیگر سبک زندگی و محیطی مانند رژیم غذایی و پیشرفت تحصیلی نیز بستگی دارد.
خلاصه
- حافظهی تصویری یک توانایی شناختی نادر است که در آن افراد میتوانند تصاویر و اشیاء را با جزئیات به خاطر سپرده و به یاد بیاورند.
- خاطرات از تبدیل تجربیات روزانهی ما به پالسهای انرژی که به مغز رسیده تشکیل شده و از طریق شبکهی عصبی به مناطق مختلف سفر میکنند.
- خاطرات به دلیل سن، استرس و شرایطی مانند افسردگی از بین میروند.
- در حالی که گزارشهای زیادی از افراد با قدرت حافظه و یادآوری بالا وجود دارد، هیچ مدرک علمی محکمی پشت حافظهی تصویری وجود ندارد.
- بسیاری از ژنهای مرتبط با سطوح انتقالدهندههای عصبی و مولکولهای CREB که بر حافظه و یادگیری تاثیر میگذارند، در میزان توانایی ما در به خاطر سپردن اطلاعات موثر هستند.
