حتی اگر به نظر نرسد که ارتباطی وجود داشته باشد، درمان هورمونی و افزایش وزن می‌توانند همزمان اتفاق بیفتند. پروژسترون یک مظنون رایج است، چون اغلب در قرص‌های ضدبارداری و هورمون‌تراپی استفاده می‌شود.
برخی یافته‌های بالینی نشان می‌دهند که میان مصرف پروژسترون و افزایش تدریجی وزن (به‌ویژه در افراد جوان‌تر) ارتباطی وجود دارد، در حالی که سایر تحقیقات تقریبا هیچ اثری را گزارش نکرده‌اند. پژوهش‌ها پاسخ ساده‌ای ارائه نمی‌دهند، پس باید فهمید چرا اثرات پروژسترون لزوما برای همه یکسان نیست.
پروژسترون
پروژسترون یک هورمون استروئیدی طبیعی است که عمدتا توسط غدد فوق کلیوی و غدد جنسی از جمله تخمدان‌ها در زنان و بیضه‌ها در مردان تولید می‌شود.
در زنان، تولید آن بعد از تخمک‌گذاری افزایش می‌یابد، زمانی که جسم زرد از تخمک آزاد شده تشکیل می‌شود. جسم زرد منبع اصلی پروژسترون در ده هفته‌ی اول بارداری است تا زمانی که جفت این وظیفه را بر عهده بگیرد. پروژسترون که از کلسترول ساخته می‌شود، نقش حیاتی در سلامت باروری دارد.
این هورمون به آماده‌سازی دیواره‌ی رحم برای تخم بارور شده کمک می‌کند و چرخه‌های قاعدگی را تنظیم می‌کند. در اوایل بارداری، پروژسترون لایه‌ی اندومتر در رحم را تغذیه می‌کند. با ادامه‌ی بارداری، سطح پروژسترون افزایش یافته و مانع از انقباضات رحمی می‌شود و پستان‌ها را برای شیردهی آماده می‌کند.
آیا پروژسترون باعث افزایش وزن می‌شود؟
بدن افراد واکنش‌های متفاوتی به پروژسترون نشان می‌دهد.
برخی گزارش می‌دهند که افزایش وزن داشته‌اند، اما تحقیقات به طور پیوسته این اثر را در همهی افراد تایید نمی‌کند. برای مثال، مطالعه‌ای که حدود 200 دختر نوجوان را طی 18 ماه دنبال کرد نشان داد که آن‌هایی که از داروهای ضدبارداری مبتنی بر پروژسترون استفاده می‌کردند، نسبت به دیگران وزن بیشتری اضافه کردند.
با این حال، یک مطالعه‌ی جداگانه بر روی نوجوانانی که از نکساپلان (ایمپلنت آزادکننده‌ی پروژسترون) استفاده می‌کردند، هیچ‌گونه افزایش خطر اضافه وزن را در مقایسه با افرادی که از انواع دیگر روش‌های جلوگیری از بارداری استفاده می‌کردند، نشان نداد.
یک بررسی گسترده‌تر از مطالعات موجود نیز شواهد کمی را برای حمایت از وجود ارتباط قوی میان روش‌های جلوگیری از بارداری پروژسترونی و افزایش وزن یافت. حتی وقتی افزایش وزن گزارش شد، مقدار آن ناچیز بود.
از آنجا که هر بدن واکنش متفاوتی دارد، عملا نمی‌توان تفاوت واقعی را با دقت مشخص کرد.
یائسگی، پروژسترون و افزایش وزن
پروژسترون معمولا به تنظیم متابولیسم و پشتیبانی از پردازش چربی کمک می‌کند و نبود آن به‌ویژه در دوران پری‌منوپوز و یائسگی می‌تواند باعث افزایش وزن شود.
این بیشتر به دلیل تغییرات هورمونی است، چون سطح پروژسترون سریع‌تر از سطح استروژن کاهش می‌یابد. این وضعیت به غلبه استروژن منجر می‌شود، یعنی یک عدم تعادل هورمونی که می‌تواند ذخیره‌ی چربی، مخصوصا در اطراف شکم را افزایش دهد.
چه عواملی می‌توانند به افزایش وزن هنگام مصرف پروژسترون کمک کنند؟
افزایش وزن در طول مصرف پروژسترون ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد، از جمله:
- فعالیت بدنی محدود به دلیل شرایط پزشکی که مصرف پروژسترون را ضروری می‌کند.
- افراد مبتلا به بیماری‌هایی مثل آندومتریوز ممکن است به خاطر درد، نتوانند کالری زیادی بسوزانند.
- تغییرات هورمونی در دوران یائسگی، وقتی پروژسترون در هورمون‌تراپی استفاده می‌شود، می‌تواند نحوه‌ی ذخیره‌ی چربی را تغییر دهد.
- برخی افراد ممکن است افزایش اشتها را تجربه کنند که منجر به دریافت کالری بیشتر می‌شود.
- احتباس آب که یک عارضه شایع درمان‌های هورمونی است، می‌تواند به طور موقت وزن بدن را بالا ببرد.
سایر عوارض جانبی مصرف پروژسترون
مصرف پروژسترون، مخصوصا در دوزهای بالا یا بدون راهنمایی درست، می‌تواند منجر به عوارض متعددی شود، از جمله:
- ناراحتی معده
- تغییرات خلقی
- ضعف یا بی‌حسی در بازو یا پا
- حساسیت یا درد پستان
- سرفه خونی
- ترشحات واژینال
- مشکلات ادراری
- خستگی
- میگرن
- آبریزش بینی
- درد عضلات، مفاصل یا استخوان‌ها
- دشواری در تنفس یا بلع
بیشتر عوارض جانبی خفیف هستند، اما برخی می‌توانند شدید شوند.
برای مثال، پروژسترون ممکن است مشکلات لخته شدن خون ایجاد کند که منجر به تورم پا، تنگی نفس یا درد قفسه‌ی سینه شود.
واکنش‌های نادر اما شدید شامل مشکلات بینایی، تشنج و افسردگی هستند. اگر هر علامت غیرمعمولی مشاهده کردید، باید به پزشک مراجعه کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر تغییرات فیزیکی یا عاطفی جدید یا غیرقابل توضیحی در طول مصرف پروژسترون مشاهده شد، حتما با پزشک مشورت شود.
اگر علائمی مانند ناراحتی روحی، ترشحات غیرعادی، مشکل در ادرار یا سرفه مداوم داشتید، منتظر برطرف شدن خود به خودی آن‌ها نباید بود.
حتی تغییراتی در خواب، اشتها یا سطح انرژی که متفاوت از حالت طبیعی باشند، شایسته توجه پزشک هستند.
اگر یک بیماری موجود پس از شروع مصرف دارو بدتر شد یا مطمئن از این نبودید که علائم به پروژسترون مربوط است یا خیر، بهترین کار مشورت با پزشک است. شناسایی و اقدام زودهنگام می‌تواند تفاوت زیادی در روند درمان ایجاد کند.
نکاتی برای کمک به مدیریت وزن هنگام مصرف پروژسترون
مدیریت وزن در طول مصرف پروژسترون شامل متعادل‌سازی هورمون‌ها و تنظیم عادات سبک زندگی است.
چند نکته‌ی مهم:
سطوح هورمونی خود را کنترل کنید: پروژسترون اضافی، به‌ویژه ناشی از مکمل‌ها یا داروها، ممکن است به افزایش وزن کمک کند. پزشک می‌تواند تعادل آن‌ها را بررسی کند.
هوشمندانه غذا بخورید: وعده‌های غذایی غنی از پروتئین، فیبر و چربی‌های سالم انتخاب کنید تا متابولیسم پشتیبانی شود، هوس‌ها کاهش یابد و قند خون پایدار بماند.
خواب کافی داشته باشید: حدود 7 تا 9 ساعت خواب شبانه بگیرید. خواب ناکافی هورمون‌های مرتبط با گرسنگی را مختل کرده و منجر به پرخوری می‌شود.
برنامهی ورزشی ایجاد کنید: حداقل 150 دقیقه فعالیت بدنی متوسط مثل دوچرخه‌سواری یا 75 دقیقه فعالیت شدید مثل شنا در هفته داشته باشید.
هیدراته بمانید و نمک را محدود کنید: چون پروژسترون می‌تواند باعث احتباس آب شود، نوشیدن آب کافی و کاهش مصرف سدیم کمک می‌کند.
استرس خود را مدیریت کنید: استرس زیاد باعث افزایش کورتیزول می‌شود که به ذخیره‌ی چربی کمک می‌کند. تمریناتی مثل مدیتیشن، یوگا یا تنفس عمیق مفید هستند.
پرسش‌های متداول درباره‌ی پروژسترون و افزایش وزن
آیا کاهش وزن هنگام مصرف پروژسترون دشوار است؟
کاهش وزن بستگی به تعادل هورمونی بدن دارد. اگر مشکلات وزنی به سطح پایین پروژسترون مربوط باشند، مصرف پروژسترون می‌تواند به اهداف کاهش وزن کمک کند. اما اگر هورمون‌ها نامتعادل باشند، تا زمانی که تعادل بازگردد، بدن در برابر تغییر مقاومت می‌کند.
چطور می‌توانم از افزایش وزن ناشی از پروژسترون جلوگیری کنم؟
با رژیم غذایی متعادل، خواب کافی، ورزش منظم و کنترل استرس.
چه اتفاقی می‌افتد اگر پروژسترون بدون استروژن مصرف شود؟
در شرایط خاص، مصرف پروژسترون تنها ممکن است توصیه شود، مثلا برای افرادی که به استروژن حساس هستند یا سابقه سرطان‌های مرتبط با استروژن دارند. این روش می‌تواند خواب را بهبود دهد، تعریق شبانه و گرگرفتگی را کاهش دهد و اثر آرام‌بخش بر خلق‌وخو داشته باشد.
همچنین در زنانی که رحم دارند، پروژسترون مانع از ضخیم شدن بیش از حد دیواره رحم (که در صورت مصرف تنها استروژن می‌تواند به سرطان آندومتر منجر شود) می‌شود.
هنگام مصرف پروژسترون چه کارهایی نباید انجام داد؟
فعالیت‌هایی که نیاز به هوشیاری دارند (مثل رانندگی یا کار با دستگاه‌ها) را تا زمانی که اثر دارو بر شما مشخص نشده، انجام ندهید. هنگام بلند شدن یا تغییر وضعیت احتیاط کنید، چون ممکن است فشار خون کاهش یابد و سرگیجه ایجاد کند.
الکل و داروهای آرام‌بخش را پرهیز کنید، چون عوارض جانبی را تشدید می‌کنند. پروژسترون را ناگهانی قطع نکنید، این موضوع همیشه باید زیر نظر پزشک باشد حتی اگر عوارضی داشتید.
شایع‌ترین مشکل مرتبط با پروژسترون چیست؟
سطوح پایین این هورمون، که می‌تواند باعث بی‌خوابی، پریودهای نامنظم، مشکل در بارداری، اضطراب یا افسردگی و تعریق زیاد شود. میزان بالای پروژسترون معمولا نگران‌کننده نیست، اما در موارد نادر ممکن است به سرطان تخمدان یا غدد فوق کلیوی مربوط باشد.
جمع‌بندی
پروژسترون ممکن است در برخی افراد باعث افزایش وزن شود، اما تحقیقات نتایج متفاوتی نشان داده‌اند و معمولا اثرات کم هستند.
عدم تعادل هورمونی در دوران یائسگی، به‌ویژه غلبه‌ی استروژن به دلیل پایین بودن پروژسترون، می‌تواند به افزایش چربی شکمی منجر شود.
عواملی مثل کاهش فعالیت بدنی، افزایش اشتها و احتباس آب می‌توانند در طول درمان با پروژسترون باعث اضافه وزن شوند.
سطوح پایین پروژسترون می‌تواند پردازش چربی را کند کرده و ذخیره چربی را افزایش دهد.
مدیریت وزن نیازمند تعادل هورمونی، ورزش، تغذیه‌ی صحیح، خواب خوب و کنترل استرس است.
عوارض شایع شامل تغییرات خلقی، خستگی، حساسیت پستان‌ها و در موارد نادر مشکلات جدی مانند لخته‌ی خون یا افسردگی هستند.
در صورت مشاهده‌ی علائم غیرمعمول، حتما به پزشک مراجعه کنید.
رژیم غذایی مناسب، نقش مهمی در سلامت افراد ایفا می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد که ژنتیک می‌تواند تأثیر قابل توجهی در نحوه‌ی واکنش بدن به مواد غذایی داشته باشد.
با توجه به تفاوت‌های ژنتیکی که بین افراد مختلف وجود دارد، استفاده از یک رژیم غذایی واحد برای همهی افراد، نتایج یکسانی را به دنبال نخواهد داشت؛ بنابراین ما با ارائه‌‌ی یک بینش علمی عمیق کمک می‌کنیم تا ساختار ژنتیکی بدن خود را بشناسید و برنامهی غذایی خود را به طور کامل شخصی‌سازی کنید.
گزارش ژنتیک تغذیه‌ی حنیفا کمک می‌کند که به جای استفاده از رژیم‌های دوره‌ای، رژیم غذایی مخصوص به خود را داشته باشید. همچنین با آگاهی بر پایه‌‌ی دانش، روی عادت‌های غذایی خود متمرکز شده و با آرامش و فشار روانی کمتر به سلامتی پایدار برسید.
