عوارض جانبی شایع داروهای تجویزی

امروزه مردم سراسر جهان، بیش از پیش از عوارض جانبی داروهای تجویزی و برخی از خطرات مصرف آن‌­ها آگاه شده‌­اند. اگرچه داروهای مناسب طیف وسیعی از فواید، کاهش علائم و تسریع بهبودی را ارائه می‌­دهند، اما اکثر آن‌­ها نیز می‌­توانند نتایج و عوارض جانبی ناخواسته‌­ای ایجاد کنند. تقریبا هر نوع داروی تجویزی، از داروی تجویزی برای آنفولانزا گرفته تا آنتی بیوتیک‌­ها، خطرات خاص خود را دارد. کلید حفظ و بهبود سلامتی شما این است که مطمئن شوید خطرات درمانی که انجام می‌­دهید، از مزایای آن بیشتر نباشد. اگر عوارض جانبی داروی مورد نظر شما بیش از فواید آن است، باید برنامه‌ی درمانی خود را دوباره ارزیابی کنید.

متاسفانه، از آن‌جایی که همه‌ی ما به روش‌های متفاوتی به داروها پاسخ می‌دهیم، پیش‌بینی این‌که هر فرد به هر نسخه‌ای چگونه جواب می‌دهد، می‌تواند دشوار باشد. آگاهی از خطرات داروهای تجویزی به این معنی است که  بتوانید تعیین کنید که چه زمانی باید با پزشک صحبت کنید و یک درمان جایگزین یا درمان­‌های طبیعی­‌تر را در نظر بگیرید.

عوارض جانبی رایج داروهای تجویزی

داروهای تجویزی راه‌­حل­‌هایی هستند که با دقت فرموله شده­ و برای رفع مشکلاتی خاص طراحی شده­‌‌اند. این داروها با درمان‌های بدون نسخه متفاوت هستند، زیرا دوز آن­‌ها به دقت تعیین می­‌شود و در صورت استفاده نادرست می‌توانند بصورت بالقوه خطرناک باشند. عوامل مختلف، از جمله سوء مصرف و سوء استفاده از داروهای تجویزی در سال‌های اخیر و افزایش دسترسی به اطلاعات در مورد عوارض جانبی، مصرف‌کنندگان را بر آن می‌دارد تا با احتیاط بیشتری نسبت به داروهای خود رفتار کنند.

در زیر رایج‌­ترین عوارض جانبی داروهای تجویزی آمده است که باید از آن­‌ها آگاه باشید:

آلرژی دارویی

تقریبا 5 تا 10 درصد از تمام واکنش‌­های منفی دارویی، ناشی از حساسیت به یکی از اجزای دارو است. این مساله، پاسخ­‌های آلرژیک را به یکی از رایج‌­ترین عوارض جانبی داروهای تجویزی تبدیل کرده است. از آن‌جایی که داروها دارای ترکیبات و اجزای بسیار متفاوتی هستند، همه‌ی آن­‌ها پتانسیل ایجاد واکنش آلرژیک را دارند. بدن هر نفر، به روش‌های منحصر به فردی به داروها پاسخ می‌دهد، و این پاسخ می‌تواند خفیف یا بسیار شدید باشد.

آلرژی دارویی زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن، یک ماده‌ی دارویی را به عنوان یک تهدید در نظر بگیرد. این امر باعث التهاب و آزاد شدن آنزیم‌­ها و موادی می­‌شود که منجر به آنافیلاکسی، کهیر، بثورات و تورم خواهند شد. در حالی‌که تشخیص این‌که به کدام داروها حساس هستید دشوار است اما آزمایش ژنتیک پاسخ به داروهای حنیفا، می­‌تواند کمک بزرگی برای‌تان باشد. نتایج این آزمایش DNA، اطلاعات زیادی درباره پاسخ ژنتیکی به داروها، خطر ژنتیکی اعتیاد به مواد افیونی و خطر ژنتیکی آلرژی به برخی از داروها را در اختیار شما قرار خواهد داد.

افزایش وزن

تغییر وزن یکی از رایج­‌ترین عوارض جانبی داروهای تجویزی است. مواد موجود در داروها می‌توانند اشتهای شما را کم یا زیاد کرده و منجر به افزایش پرخوری و افزایش وزن ­شوند. داروهای ضدافسردگی، قرص‌­های ضدبارداری و کورتیکواستروئیدها همگی می‌­توانند از طریق افزایش اشتها، باعث اضافه وزن شوند. موادی مانند آمی‌تریپتیلین، پردنیزون و فلوکستین ترشح هورمون‌های خاصی را در مغز تحریک کرده که این هورمون­‌ها ما را به خوردن بیش‌تر از آن‌چه که ممکن است به طور مداوم نیاز داشته باشیم، تشویق می‌کنند.

همچنین داروهای تجویزی خاصی وجود دارند که عملکرد متابولیسم را کند می­‌کنند. این بدان معناست که حتی اگر به همان میزان قبلی غذا بخورید، سریع‌­تر وزن اضافه می­‌کنید. به طور خاص کورتیکواستروئیدها می‌­توانند مشکل‌­ساز باشند، زیرا متابولیسم را کاهش و احتباس مایعات را افزایش می­‌دهند و به بیشتر شدن اشتها کمک می­‌کنند.

کاهش وزن

در حالی که برخی از مواد می‌­توانند با زیاد کردن اشتها باعث افزایش وزن ­شوند، برخی دیگر باعث کاهش گرسنگی یا تهوع و بیماری شده و در نهایت منجر به کم شدن وزن می­‌شوند. بوپروپیون که به عنوان یک داروی ضدافسردگی استفاده می­‌شود، سطوح برخی از مواد شیمیایی در مغز را تغییر می‌­دهد و هورمون­‌های مورد استفاده برای تنظیم دوپامین و نوراپی­نفرین را مختل می‌­کند.

گاهی اوقات این دارو برای افرادی که می‌­خواهند هوس مصرف مواد مختلف از جمله نیکوتین، الکل و غذا را کاهش دهند، توصیه می‌­شود. یک بررسی در میان بزرگسالانی که داروهای ضدافسردگی مصرف می‌کنند، مشاهده کرد که تنها کسانی که از بوپروپیون استفاده می­‌کردند وزن کم کردند.

بوپروپیون (ولبوترین) یکی از معدود داروهای ضدافسردگی تجویزی است که باعث افزایش وزن نمی‌­شود و در واقع اشتها را کاهش می­‌دهد.

داروهای ADHD مانند دگزدرین، ویوانس و آدرال نیز برای کاهش اشتها شناخته شده­‌اند.

با اینکه ممکن است سرکوب اشتها، برای افرادی که می­‌خواهند وزن کم کنند یک عارضه جانبی خوب به نظر برسد، اما می­‌تواند به سرعت مشکلاتی را نیز به وجود آورد. افرادی که مشکلات اشتها دارند، اغلب از سوءتغذیه و کمبود مواد غذایی رنج می­‌برند. این داروهای سرکوب­‌کننده اشتها حتی می­‌توانند منجر به سندرم غذا خوردن شبانه نیز بشوند، زیرا اثرات دارو در اواخر شب از بین می­‌رود.

اضطراب، تحریک­‌پذیری یا نوسانات خلقی

یکی‌دیگر از رایج‌­ترین عوارض جانبی داروهای تجویزی، تغییر در خلق و خو است. بسیاری از داروهای تجویزی، از جمله محرک‌ها، داروهای ADHD، استروئیدها و داروهایی برای درمان بیماری‌های روانی، تعادل هورمون‌ها را در مغز تنظیم کرده و بنابراین می‌توانند احساس شما را تغییر دهند.

محرک‌­هایی مانند آمفتامین­‌ها و داروهای استنشاقی آسم استروئیدی، می‌­توانند با افزایش فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک، اضطراب را بدتر کنند. در بعضی موارد، این مساله منجر به افزایش سطح استرس یا وحشت خواهد شد. با این حال، برخی از افراد متوجه می­‌شوند که داروهای آن­‌ها بیش­‌فعالی و هوشیاری را نیز افزایش می‌­دهد، که ممکن است باعث ایجاد مشکلات اضافی در خواب و آرامش شود. داروهای محرک، انواع علائم فیزیکی مانند لرزش و تپش قلب را ایجاد می­‌کنند. آن­ها اغلب می‌­توانند برای افرادی که از سطوح بالای اضطراب رنج می‌­برند یا کسانی که از قبل بیماری قلبی دارند خطرناک باشند.

گیجی، مه مغزی و مشکل در تمرکز

مه مغزی، گیجی یا مشکل در تمرکز همگی از عوارض جانبی رایج داروهای تجویزی هستند. برخی از داروها می‌توانند پردازش سیگنال‌ها را برای مغزتان سخت‌تر کرده و احساس خستگی و سردرگمی را افزایش دهند. آنتی­‌هیستامین­‌ها از مقصران رایج این علائم هستند که معمولا برای درمان واکنش­‌های آلرژیک یا ایجاد خواب خوب استفاده می­‌شوند. به عنوان مثال، قرص خواب زوپیکلون باعث می­‌شود که افراد پس از بیدار شدن از خواب، احساس گیجی داشته باشند و حفظ اطلاعات را برایشان سخت‌تر می­‌کند.

داروهای ضدافسردگی، ضدروان­‌پریشی و ضدتشنج­، اغلب شامل اجزای آرام‌­بخش هستند که می­‌توانند عملکرد مغز را کند کنند. علاوه بر این، مسدودکننده‌های آلفا و بتا مانند پروپرانولول احساس اضطراب را کاهش می‌­دهند، اما باعث ایجاد احساس گیجی یا خواب‌آلودگی نیز خواهند شد. خواب‌آلودگی و مه مغزی نه تنها سطح تمرکز شما را مختل می‌کند، بلکه منجر به آسیب‌­دیدگی بیش‌تر ، از طریق افتادن یا عملکرد نامناسب در هنگام رانندگی نیز خواهند شد.

ناراحتی دستگاه گوارش

درد معده، مشکلات گوارشی و مشکلات روده معمولا به عنوان یک عارضه‌ی جانبی برای اکثر داروهای تجویزی ذکر شده‌­اند. یکی از دلایل اصلی این امر این است که داروها می‌­توانند عملکرد میکروبیوم روده را مختل کرده و منجر به عدم تعادل در باکتری‌های خوب و بد شوند. روده برای ایمنی، هضم و سلامت کلی به سطح سالمی از باکتری­‌ها نیاز دارد.

آنتی‌­بیوتیک‌­ها یکی از علل شایع مشکلات گوارشی هستند، زیرا اغلب بین باکتری‌­های خوب و بد در بدن تمایز قائل نمی‌­شوند. بسیاری از افرادی که آنتی‌­بیوتیک مصرف می­‌کنند از حالت تهوع، اسهال و همچنین یبوست رنج می­‌برند. استاتین‌ها که برای درمان سطوح بالای کلسترول استفاده می‌شوند نیز می‌توانند بر هضم تاثیر گذاشته و باعث درد معده شوند.

حتی داروهای بدون نسخه مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن نیز می‌­توانند تعادل روده را مختل کرده و با تاثیر بر پوشش معده، باعث تحریک یا ریفلاکس اسید شوند. برخی از پزشکان برای کاهش خطر این عوارض جانبی، توصیه می­‌کنند که چنین داروهایی همراه با غذا مصرف شوند.

سرگیجه و تعادل ضعیف

سرگیجه یا مشکل در تعادل معمولا به دلیل اختلال در گوش داخلی یا سیستم عصبی مرکزی ایجاد می­‌شود. برخی از داروها قادرند باعث ایجاد احساس سرگیجه یا لرزش شوند که حفظ تعادل را برای شما دشوار می­‌کند. برخی از مواد، از جمله داروهای ضدتشنج و مسدودکننده‌­های بتا برای فشار خون بالا نیز می‌­توانند سرگیجه ایجاد کنند. سرگیجه یکی از عوارض جانبی رایج بسیاری از داروهاست که بر تعادل هورمونی تاثیر می­‌گذارد. داروهای ضدافسردگی، داروهای ضدتشنج و آرام‌­بخش‌­ها همگی می‌­توانند منجر به سرگیجه شوند. هر دارویی که ممکن است سرگیجه ایجاد کند، باید با احتیاط مصرف شود. اکثر پزشکان توصیه می­‌کنند هنگام استفاده از این نسخه­‌ها از کار با ماشین آلات پیچیده یا رانندگی اجتناب کنید.

مشکلات خواب

مشکلات خواب یکی‌دیگر از عوارض جانبی داروهای تجویزی می‌­باشد. الگوهای خواب ما بسیار حساس بوده و تحت تاثیر طیف وسیعی از عوامل، از آنچه می­‌خوریم گرفته تا برنامه­‌های روزمره ما، قرار می‌­گیرند.

داروها به طرق مختلف، مشکلات خواب را ایجاد می­‌کنند. برخی به عنوان محرک عمل کرده و عملکرد سیستم عصبی مرکزی را تغییر می‌­دهند و باعث می‌­شوند در زمان­‌های نامناسب احساس هوشیاری بیشتری داشته باشیم. داروها همچنین می‌­توانند باعث عوارض جانبی مانند حالت تهوع، اسهال و التهاب شوند که خواب را دشوار می­‌کنند.

یکی از رایج‌­ترین مقصران مشکلات خواب در واقع تجویز قرص­‌های خواب است. بسیاری از داروهایی که برای درمان اختلالات خواب استفاده می‌شوند می‌توانند باعث بی‌حالی پایدار شده که الگوهای طبیعی خواب و ریتم شبانه‌روزی ما را مختل می‌کنند. علاوه بر این، این داروها ممکن است به سرعت باعث وابستگی شوند و پس از قطع مصرف، خواب را برای برخی از افراد سخت‌­تر می­‌کنند.

اعتیاد یا وابستگی به دارو

بر اساس برخی مطالعات، 12 درصد از کل مصرف­‌کنندگان داروهای تجویزی به دارویی که سوء استفاده می­‌کنند معتاد هستند. سوء مصرف داروهای تجویزی رایج است، اما اغلب اشتباه گرفته می­‌شود.

بسیاری از افراد به این دلیل به داروها معتاد می­‌شوند که احساس می­‌کنند نمی‌­توانند شرایط خود را بدون مواد مخدر مدیریت کنند.

اگر به داروی خاصی وابستگی شدید دارید، ممکن است متقاعد شوید که برای سالم ماندن باید به مصرف آن ادامه دهید. در برخی موارد، افرادی که مصرف این ماده مشکل‌ساز را قطع می‌کنند، هم علائم احساسی و هم نشانه­‌های فیزیکی ترک را تجربه می‌کنند که می‌تواند بسیار شدید باشد.

مواد افیونی مانند کدئین یا سایر مسکن­‌های تجویزی، داروهای رایجی هستند که باعث اعتیاد می‌شوند.

با این حال، افراد می­‌توانند به مسکن‌­های استاندارد و ضدالتهاب و همچنین محرک­‌ها و آرام‌بخش‌­ها نیز معتاد شوند. هنگامی که مغز به یک ماده معتاد می­‌شود، ترکیب ساختاری و شیمیایی آن تغییر کرده و ما را وادار می­‌کند تا بدون توجه به عواقب احتمالی، به دنبال دارو و سوء استفاده از آن باشیم.

آسیب به اندام­‌ها

در حالی که آسیب شدید به اندام‌­ها در بین داروهای تجویزی نادر است اما احتمال وقوع آن وجود دارد. با اینکه برخی از مواد می­‌توانند مکانیسم­‌های خاصی را در بدن بهبود بخشند، اما ممکن است به عملکرد اندام­‌های خاص نیز آسیب برسانند. آسیب به اعضای بدن یکی از خطرناک‌­ترین عوارض جانبی داروهای تجویزی است، زیرا پرداختن به آن دشوار است. قرار گرفتن بیش از حد در معرض برخی داروها اغلب علت اصلی این مشکل می‌باشد. به عنوان مثال، در حالی که آنتی‌­بیوتیک‌­ها برای از بین بردن عفونت­‌ها عالی هستند اما می‌­توانند کریستال­‌هایی ایجاد کنند که به عملکرد کلیه‌­ها آسیب رسانده و منجر به ضعف دستگاه گوارش می­‌شوند.

دیورتیک‌­ها که برای درمان تورم و فشار خون بالا استفاده می­‌شوند، در خارج کردن مایعات اضافی از بدن کمک می­‌کنند، اما در عین حال ممکن است سبب کم‌آبی هم بشوند که به تمام اندام‌­ها  آسیب می­‌رساند. بسیاری از داروهای بدون نسخه مانند آسپرین و ایبوپروفن نیز خطر آسیب به اعضای بدن را افزایش می‌­دهند.

پیدا کردن گزینه‌ی درمانی مناسب

در بیشتر موارد، پزشک قبل از پیشنهاد دارو، عوارض جانبی رایج داروهای تجویزی و خطرات بالقوه ذکر شده در بالا را در نظر می­‌گیرد. آن­‌ها برای کمک به انتخاب درمان مناسب، مزایای درمان را در برابر مشکلات احتمالی می­‌سنجند. با این حال، اگر بعد از مصرف یک داروی تجویزی از طیف وسیعی از عوارض جانبی و اثرات جدیدی رنج می‌­برید، ممکن است لازم باشد که یک درمان جایگزین را در نظر بگیرید. این کار می‌­تواند به معنای تغییر دارو یا در نظر گرفتن جایگزین­‌های طبیعی و داروهای گیاهی باشد.

مکمل‌های گیاهی، روغن CBD، ماساژ درمانی و روغن‌های گیاهی تنها نمونه‌هایی از درمان‌های طبیعی برای برخی از مشکلات سلامتی هستند که در واقع برای بعضی از افراد موثر بوده و آن­‌ها را از عوارض جانبی داروهای تجویزی در امان می­‌دارند. برخی از شرایط سلامتی تنها با استفاده از داروهای طبیعی درمان نمی­‌شوند، اما شرایطی مانند درد مزمن و اضطراب به راحتی به این نوع از درمان‌­ها پاسخ می‌­دهند.

در برخی موارد، حتی تغییر سبک زندگی مانند تغییر رژیم غذایی می­‌تواند موثرتر از داروهای تجویزی عمل کند. برای مثال، ورزش و خواب کافی به افسردگی و بهبود خلق و خوی شما کمک خواهد کرد. برای آگاهی از عوارض جانبی احتمالی داروهای تجویزی که ممکن است به علت ساختار ژنتیکی منحصر به فرد خود، بیشتر مستعد درگیر شدن با آن­‌ها باشید، همین امروز برای انجام آزمایش ژنتیک پاسخ به داروهای حنیفا اقدام کنید.

• ژنتیک
• دارو
• عوارض_جانبی_داروها
• تست_ژنتیک_پاسخ_به_داروها