تکانشگری: مقدمه
تکانشگری یک ویژگی شخصیتی است که معمولا در کودکان و بزرگسالان مشاهده می‌شود. تکانشگری تمایل به عمل کردن بدون هیچ فکر قبلی، بدون نگرانی در مورد عواقب یا واکنش به عمل است. تکانشگری با رفتارهای پرخطر همراه است. جالب است که افراد، تکانشگری را زمانی که فعالیت یا تصمیمی به نفع آن‌ها عمل می‌کند، مثبت می‌بینند و زمانی که این صفت چنین اثری ندارد، منفی است.
طبق یک مطالعه‌ی روانشناختی بالینی محبوب در سال 1995، سه عامل اصلی در تکانشگری نقش دارند:
- اقدام آنی (محرک اقدامات لحظه‌ای)
- بی‌توجهی (عدم تمرکز بر روی کار)
- از قبل برنامه‌ریزی و فکر نکردن
در کودکان، درجه‌های کمی از تکانشگری بسیار رایج در نظر گرفته می‌شود. رشد مغز کودکان مانع از آن می‌شود که به عواقب کارهایی که انجام می‌دهند، فکر کنند. با این حال، سطوح تکانشگری بالا در بزرگسالان و کودکان ممکن است با اختلالات سلامت روان مانند اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)، اختلال دوقطبی و سوء مصرف مواد مرتبط باشد.
فواید تکانشگری
- تکانشگری می‌تواند با سرعت به استفاده از فرصت‌هایی که اگر منتظر بمانید ممکن است در دسترس نباشند، کمک کند.
- تکانشگری خلاقیت را تشویق می‌کند.
- تکانشگری می‌تواند منجر به نتایج مثبت غیرمنتظره شود.
- افراد تکانشگر به داشتن قدرت اضطرار و اشتیاق برای انجام کارها معروف هستند.
ژنتیک و اثرات آن بر تکانشگری
ژن HTR2A
ژن HTR2A به تولید گیرنده‌ی 5-HT2a کمک می‌کند. این گیرنده در قسمت‌های مختلف بدن از جمله مغز، سلول‌های بنیادی، سلول‌های ایمنی و قلب یافت می‌شود. این گیرنده‌ی فعال بر مشکلات سلامت روانی مانند افسردگی، اضطراب و مشکلات خواب تاثیر می‌گذارد. برخی پلی‌مورفیسم‌های تک نوکلئوتیدی یا SNP در این ژن با سطوح پایین‌تری از تکانشگری مرتبط هستند.
کدام عوامل غیرژنتیکی بر سطوح تکانشگری تاثیر می‌گذارند؟
جنسیت
بر اساس برخی مطالعات، مردان نسبت به زنان سطوح بالاتری از تکانشگری را نشان می‌دهند. مردان تمایل دارند از ویژگی‌های مختلف مرتبط با تکانشگری مانند ریسک‌پذیری، مهرطلبی و پرخاشگری بیشتر از زنان لذت ببرند و از این رو بروز تکانشی بیشتری دارند.
سن
یک مطالعه‌ی تجربی روانی-اجتماعی، سطوح تکانشگری و هیجان‌خواهی را در افراد گروه‌های سنی مختلف مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. این مطالعه به این نتیجه رسید که تکانشگری از سن 10 سالگی شروع به کاهش می‌کند.
کودکان و نوجوانان بیشترین میزان تکانشگری را نشان می‌دهند. بعد از 16 سالگی، نوجوانان خیلی بهتر می‌توانند تکانشگری خود را کنترل کنند.
قرار گرفتن در معرض خشونت در دوران اولیه‌ی کودکی
هنگامی که کودکان و نوجوانان در هنگام رشد به طور منظم در معرض خشونت قرار می‌گیرند، توانایی آن‌ها برای خودتنظیمی و کنترل تکانشگری کاهش می‌یابد.
آسیب به مغز
لوب‌های پیشانی مغز، رفتار تکانشی را کنترل می‌کنند. هنگامی که به مغز آسیبی وارد می‌شود که لوب‌های پیشانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، می‌تواند منجر به تغییراتی در رفتار تکانشی شود.
توصیه‌هایی برای مدیریت تکانشگری
رسیدن به خشنودی را به تاخیر بیاندازید!
تاخیر در رسیدن به نتیجه‌ی خوشایند، مقاومت در برابر وسوسه‌ی دریافت فوری چیزی به دلیل وعده‌ی پاداش بزرگ‌تر در آینده است. افرادی که دارای سطوح بالایی از تکانشگری هستند، از نیاز به خشنودی آنی (نیاز به گرفتن چیزی یا انجام کاری فوری) رنج می‌برند.
زمانی که شروع به لذت بردن از نتایج خشنودی تاخیری می‌کنید، نیاز شدید به انجام فوری کارها کاهش می‌یابد. یک مطالعه در سال 2002 به گروهی از دانش‌آموزان دو نوع انگیزه ارائه کرد: یک مشوق کوچک در همان زمان و یک انگیزه‌ی بزرگ‌تر بعد از یک هفته.
دانش‌آموزانی که به دنبال رضایت تاخیری بودند، یک هفته منتظر ماندند تا انگیزه‌ی بزرگ‌تر را انتخاب کنند. دانش‌آموزانی که نمی‌توانستند برای جایزه‌ی بزرگ‌تر صبر کرده و تکانشی بودند، بیشتر درگیر مشکلات سوء مصرف مواد بودند.
تمرینات آموزش مغز
برنامه‌های تمرین مغز معمولا برای بهبود عملکردهای خاص آن طراحی می‌شوند. همچنین می‌توانید از ترکیبی از ابزارها، تمرین‌ها و برنامه‌ها برای بهبود کنترل تکانه‌ها استفاده کنید. این روش‌ها برای کمک به ایجاد تغییرات مثبت در ویژگی‌های رفتاری افراد، بدون استفاده از دارو به کار می‌روند.
تکنیک‌های آموزش شناختی-رفتاری (CBT)
یکی دیگر از تکنیک‌های اثبات شده برای کمک به کنترل بهتر تکانه‌ها، CBT است. تکنیک‌های CBT به افراد کمک می‌کنند تا محرک‌های خود در مورد تکانشگری را درک کنند و راه‌های جایگزینی را برای کنترل هوس‌ها و وسوسه‌ها ارائه دهند. یک متخصص CBT آموزش‌دیده، باید این مداخلات را مدیریت کند.
داروها
اگر تکانشگری نشانه‌ای از مشکلات سلامت روان مانند ADHD، سوء مصرف مواد، اختلال کنترل تکانه (ICD) یا اختلال خوردن باشد، داروهایی که این شرایط را درمان می‌کنند می‌توانند به بهبود کنترل تکانه نیز کمک کنند.
خلاصه
- تکانشگری یک ویژگی رفتاری است که در آن فرد بدون فکر قبلی بر اساس یک تکانه عمل می‌کند. تکانشگری با رفتارهای پرخطر و اختلالات کنترلی مرتبط است.
- هم در کودکان و هم در بزرگسالان، سطوح بالای تکانشگری می‌تواند با شرایط سلامت روان مانند ADHD، سوء مصرف مواد و اختلال دوقطبی مرتبط باشد.
- تکانشگری سایر ویژگی‌های رفتاری رایج مانند مهرطلبی، خودآزاری غیرخودکشی و روان‌پریشی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
- تغییرات در ژن HTR2A می‌توانند سطح تکانشگری فرد را افزایش یا کاهش دهند. این ژن، گیرنده‌ای را تولید می‌کند که در قسمت‌های مختلف بدن از جمله مغز، سلول‌های بنیادی، سلول‌های ایمنی و قلب یافت می‌شود.
- مردان بیشتر از زنان تکانشی در نظر گرفته می‌شوند. تکانشگری در کودکان زیر 10 سال بیشترین میزان را دارد و با رشد کودک به آرامی کاهش می‌یابد.
- قرار گرفتن در معرض خشونت در دوران کودکی نیز عاملی است که می‌تواند ویژگی‌های تکانشگری مانند رفتارهای هیجان‌طلبانه و ریسک‌پذیری را در بزرگسالان افزایش دهد.
- آسیب‌های مغزی می‌توانند رفتار فرد را تغییر داده و رفتار تکانشی را افزایش یا کاهش دهند.
- تمرين تاخير در رسیدن به خشنودی و در نظر گرفتن تمرينات مغزي و آموزش رفتاري-شناختي، همگي می‌توانند به ايجاد كنترل تكانه كمك كنند.
- اگر تکانشگری نتیجه‌ی شرایطی مانند ADHD یا سوء مصرف مواد باشد، داروها می‌توانند به کنترل علائم کمک کنند.
