آیا شکاف لب ژنتیکی است؟ شکاف لب یک ناتوانی مادرزادی است که در آن لب بالایی و بینی به درستی شکل نمی‌گیرند. این مورد یکی از شایع‌ترین ناتوانی‌های مادرزادی در جهان است. شکاف لب معمولا به دلیل ترکیبی از عوامل ژنتیکی و شرایط دوران بارداری رخ می‌دهد. اکثر افراد مبتلا به شکاف لب هیچ سابقه‌ی خانوادگی برای این بیماری ندارند. با این حال، برخی از ژن‌ها ممکن است خطر بروز شکاف لب را افزایش دهند.
شکاف کام و لب چیست؟
شکاف لب و شکاف کام (CLCP) ناتوانی‌های مادرزادی شایعی هستند که زمانی رخ می‌دهند که قسمت‌های لب و دهان کودک در دوران بارداری به خوبی تشکیل نمی‌شوند. این نقایص به همراه یکدیگر، نقص دهان و صورت نامیده می‌شوند. این شرایط می‌توانند به خودی خود ایجاد شوند و یا اینکه با سایر بیماری‌های ارثی و سندرم‌های ژنتیکی مرتبط باشند.
در شکاف کام، دو نیمه‌ی سقف دهان به طور کامل به هم متصل نمی‌شوند. در شکاف لب، بافت تشکیل‌دهنده‌ی لب قبل از تولد به طور کامل به هم نمی‌پیوندد. این اتفاق می‌تواند در یک طرف صورت (CLCP یک طرفه) یا هر دو طرف (CLCP دو طرفه) رخ دهد. علت CLCP ناشناخته است.
تحقیقات نشان می‌دهند که برخی عوامل ژنتیکی و محیط قبل از تولد، در CLCP نقش دارند. رایج‌ترین گزینه‌ی درمانی برای CLCP جراحی است. کسانی که برای شکاف لب یا کام تحت درمان قرار می‌گیرند معمولا زندگی عادی دارند.
شکاف کام و لب چگونه ایجاد می‌شود؟
در اواخر ماه اول یا آغاز ماه دوم بارداری، دهان کودک به صورت دو نیمه رشد می‌کند که به تدریج این دو نیمه نزدیک‌تر شده و در نهایت در هفته‌ی ششم یا هشتم بارداری به هم می‌پیوندند. این قسمت ذوب شده به سمت جلو و عقب حرکت می‌کند تا لب‌ها و یوولا را تشکیل دهد و تا هفته‌ی دهم بارداری دهان کامل را تشکیل دهد. با شکاف کام یا شکاف لب (یا هر دو)، دو نیمه‌ی کام با هم ترکیب نمی‌شوند.
چند نوزاد با شکاف لب و کام به دنیا می‌آیند؟
در سراسر جهان از هر 1000 نوزاد 1 نفر با CLCP متولد می‌شود. در ایالات متحده، از هر 1600 نوزاد، 1 نوزاد با CLCP، 1 نوزاد از هر 2800 نوزاد با شکاف لب و 1 نوزاد از هر 1700 نوزاد با شکاف کام متولد می‌شوند.
آیا شکاف لب ژنتیکی است؟
هیچ ژن مشخص و خاصی برای شکاف لب وجود ندارد. با این حال، تحقیقات به ترکیب ژن‌های مختلف به عنوان یک عامل خطر برای شکاف لب اشاره می‌کنند. بر اساس یک مطالعه، خطر ابتلا به شکاف لب در بستگان درجه یک با سابقه‌ی خانوادگی این بیماری 32 برابر بیشتر از افراد بدون شکاف است. تا به امروز، 13 مطالعه‌ی گسترده‌ی ژنومی برای CLCP انجام شده است.
این مطالعات چندین ژن کاندید را برای شکاف لب شناسایی کرده‌اند که برخی از آن‌ها عبارتند از:
- ARHGAP29
- PAX7
- IRF6
- THADA
- EPHA3
- VAX1
- SPRY2
- TPM1
- NOG
- MAFB
یک مطالعه در سال 2014 نقش بیولوژیکی تعدادی از این ژن‌ها را در شکاف لب و شکاف کام بررسی کرد.
ژن IRF6 و شکاف لب
- اولین ژنی که با شکاف لب مرتبط است.
- علت دو بیماری اتوزومال غالب مرتبط با شکاف
- مرتبط با اختلالات یا عدم توسعه‌ی چاله‌های لب (چاله‌های لب، فرورفتگی‌های لب پایینی هستند که در دو طرف خط وسط لب پایین ایجاد می‌شوند)
ژن MAFB و شکاف لب
- برای رشد کراتینوسیت‌ها، نوعی از سلول‌های پوست، حیاتی است.
- با استئولیز کارپوتارس چند مرکزی (MCTO)، نوعی اختلال اسکلتی، مرتبط است.
- افراد مبتلا به MCTO، ناهنجاری‌های جمجمه‌ی صورت (استخوان‌های جمجمه و صورت) دارند.
ژن ARHGAP29 و شکاف لب
- عملکرد یک پروتئین (پروتئین فعال‌کننده‌ی Rho GTPase 29) را تنظیم می‌کند که در بسیاری از عملکردهای حیاتی برای رشد جمجمه و صورت نقش دارد.
ناحیه‌ی 8q24 و شکاف لب
- این ناحیه در بسیاری از اختلالات شدید از جمله شکاف کام و لب، کولورکتال، پروستات، مثانه و سرطان سینه اهمیت قابل توجهی دارد.
- MYC، یک ژن بسیار نزدیک به 8q24، به شدت در فک پایین و فک بالا (استخوان‌های فک پایین و بالا) بیان می‌شود.
ژن VAX1 و شکاف لب
- در چندین ساختار جمجمه و صورت بیان می‌شود.
- موش‌هایی که فاقد پروتئین VAX1 هستند دچار شکاف کام می‌شوند.
ژن PAX7 و شکاف لب
- موش‌های دارای جهش در ژن PAX7 ناهنجاری‌هایی را در فک بالا و بینی نشان دادند.
- مطالعات GWAS علت PAX7 در شکاف کام و لب را تایید می‌کنند.
وراثت
تعیین وراثت شکاف لب مشکل است، زیرا با چندین بیماری همراه می‌باشد. اگر یکی از والدین شکاف داشته باشد، 2 تا 8 درصد احتمال دارد که فرزند نیز آن را به ارث ببرد (اگر شکاف لب به خودی خود یک بیماری تلقی شود). اگر والدین یا خواهر و برادر والدین نیز شکاف لب داشته باشند، شانس به ارث رسیدن به 10-20% افزایش می‌یابد.
با این حال، اگر این مشکل با سایر شرایط ژنتیکی مرتبط باشد، وراثت می‌تواند تا 50% باشد. سابقه‌ی خانوادگی شکاف لب، با والدین غیرمبتلا، نرخ وراثت کمتر از 1 درصد را به همراه دارد. بدون هیچ سابقه‌ی خانوادگی، احتمال داشتن فرزند مبتلا به شکاف 0.14% است. وقتی کودکی با شکاف لب از والدینی به دنیا می‌آید که مبتلا نیستند، شانس او برای داشتن فرزند دیگری با شکاف لب 2 تا 8 درصد است.
سایر عوامل موثر بر خطر شکاف لب
اصل و نسب/قومیت
بیشترین شیوع CLCP در افراد آسیایی یا آمریکایی تبار (1/500) و کمترین آن در افراد آفریقایی تبار (1/2500) است. نرخ شیوع در جمعیت‌های سفیدپوست، متوسط (1/1000) است.
سیگار کشیدن در دوران بارداری
بر اساس CDC، کسانی که در دوران بارداری سیگار می‌کشند، نسبت به کسانی که سیگار نمی‌کشند، در معرض خطر بیشتری برای داشتن نوزادی با شکاف دهانی هستند.
مصرف الکل مادر
مطالعات، ارتباط بین شکاف و جهش در ژن متابولیزه‌کننده‌ی الکل یعنی ADH1C را نشان داده‌اند. یک مطالعه گزارش داد که اشتباهات در متابولیسم الکل همراه با مصرف زیاد الکل توسط مادر، خطر ایجاد شکاف دهانی را افزایش می‌دهد.
دیابت
برخی شواهد نشان می‌دهند که زنان مبتلا به دیابت قبل از بارداری در معرض خطر بیشتری برای داشتن نوزادی با شکاف لب هستند.
داروهای خاص
داروهایی که برای درمان تشنج (مانند توپیرامات یا اسید والپروئیک) در دوران بارداری (سه ماهه‌ی اول) مصرف می‌شوند، می‌توانند خطر شکاف لب را در نوزاد افزایش دهند.
تشخیص، درمان و چشم‌انداز شکاف لب
تشخیص
سونوگرافی می‌تواند شکاف لب را در هر زمانی بین هفته‌های 18 تا 21 بارداری تشخیص دهد. با این حال، تشخیص برخی از موارد شکاف از طریق سونوگرافی‌های معمول می‌تواند دشوار باشد. در این صورت این عارضه بلافاصله پس از تولد یا در عرض 72 ساعت قابل تشخیص است.
درمان
جراحی، رایج‌ترین گزینه‌ی درمانی برای شکاف لب است. این درمان در 12 ماه اول زندگی انجام می‌شود. ترمیم جراحی نه تنها ظاهر را بازسازی می‌کند، بلکه تنفس، شنوایی و وضوح گفتار را نیز بهبود می‌بخشد. گفتار و زبان درمانی می‌تواند به مدیریت مشکلات وضوح گفتار کمک کند. حمایت ارتودنتیست می‌تواند برای مراقبت از سلامت دندان کودک مفید باشد.
چشم‌انداز
کودکانی که برای شکاف لب تحت درمان قرار می‌گیرند، زندگی عادی دارند. اگر شکاف لب تظاهر یک بیماری ژنتیکی دیگر باشد، چشم‌انداز آن به ماهیت بیماری زمینه‌ای بستگی دارد. جراحی برای اصلاح شکاف، به جز یک اسکار کوچک که به مرور زمان محو می‌شود، عوارض جانبی عمده‌ای ندارد.
خلاصه: آیا شکاف لب ژنتیکی است؟
- شکاف لب یک ناتوانی مادرزادی است که منجر به تشکیل نامناسب لب یا پالت دهان می‌شود.
- شکاف لب در هفته‌ی دهم بارداری ایجاد می‌شود و یک بیماری خود به خودی یا مرتبط با سایر بیماری‌های ژنتیکی است.
- شکاف لب در والدین، خواهر و برادر یا بستگان درجه دوم و سوم می‌تواند خطر تولد کودک با این بیماری را افزایش دهد.
- ژن‌های دخیل در شکاف لب در ایجاد ویژگی‌های جمجمه و صورت نقش دارند.
- سونوگرافی به طور معمول شکاف لب را تشخیص می‌دهد و این عارضه را می‌توان ظرف یک سال پس از تولد درمان کرد.
- پس از درمان، می‌توان یک زندگی کامل و عادی داشت.
