عدم تحمل دارویی چیست؟

عدم تحمل دارویی یک مسئله‌ی پزشکی نسبتا رایج است. هر دارویی، مثل آنتی­‌هیستامین، ضدافسردگی و یا مسکن، پتانسیل ایجاد واکنش‌­های نامطلوب یا عوارض جانبی را دارد. هنگام انتخاب نسخه‌ی مناسب برای یک بیمار، پزشکان مقادیر دارو را بر اساس میانگین تحمل جمعیت عمومی، تجویز می‌­کنند. با این حال، افراد مختلف با روش‌های منحصربه‌فردی به ترکیبات خاص موجود در داروها پاسخ می­‌دهند. حتی ممکن است که برخی از افراد به‌طور ژنتیکی، قادر به پردازش بعضی از داروها نباشند. دوز استاندارد عمومی یک دارو، ممکن است باعث بروز عوارض جانبی خاصی در تعدادی از بیماران شود.

افزایش خطر بروز واکنش­‌های شدید یا عوارض جانبی، اغلب نشان­‌دهنده وجود عدم تحمل دارویی است. هرچه فرد نسبت به یک دارو حساسیت بیشتری داشته باشد، حتی در صورت مصرف دوزهای پایین­، با مشکلات بیشتری در رابطه با آن مواجه می‌­شود. عوامل ژنتیکی که بر نحوه‌ی پردازش، متابولیسم و پاکسازی داروها از جریان خون انسان تاثیر می­‌گذارند، نقش مهمی در عدم تحمل دارویی ایفا می­‌کنند.

مقدمه‌­ای بر عدم تحمل دارویی

عدم تحمل دارویی اساسا همان افزایش حساسیت به عوارض جانبی احتمالی یک دارو است. برخی از افراد نسبت به سایرین، به بعضی از داروها حساسیت بیشتری نشان می­‌دهند.

در واقع، حساسیت بیش از حد به داروها شایع‌تر از آن چیزی است که بسیاری از مردم تصور می‌کنند و تقریبا 7 درصد از جمعیت را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

هنگامی که فردی نسبت به یک دارو عدم تحمل دارد، یعنی قادر به مدیریت عوارض جانبی یک ماده، چه در دوزهای درمانی و چه در دوزهای فرعی نیست. از طرف دیگر، زمانی که یک فرد بتواند در مقابل اثرات نامطلوب دارو مقاومت کند، نسبت به آن، دارای تحمل تلقی می­‌شود. مهم­‌تر از همه، افرادی که عوارض جانبی یک دارو را تجربه می­‌کنند، لزوما نسبت به آن حساسیت ندارند. درحالی‌که بسیاری از افراد عوارض جانبی داروها را تجربه می‌کنند، در صورت وجود حساسیت به دارو، ممکن است نیاز باشد که مصرف یک داروی خاص به طور کامل متوقف شود یا دوز آن به میزان قابل­‌توجهی کاهش یابد تا از علائم جدی جلوگیری شود.

جالب این‌جاست که تحمل برخی از داروها در جمعی از افراد بسیار منحصر به فرد می­‌باشد. هنگامی که فردی نسبت به یک دارو بیش از حد تحمل دارد، ممکن است عوارض جانبی منفی آن را تجربه نکند اما شاید لازم باشد که برای تجربه‌ی اثرات مفید دارو، به دوزهای بالاتری از آن نیز نیاز داشته باشد. تحمل ممکن است در طول زمان، اغلب پس از قرار گرفتن مجدد در معرض همان دارو ایجاد شود.

تفاوت بین عدم تحمل دارویی و آلرژی دارویی چیست؟

عدم تحمل دارویی مانند حساسیت دارویی نیست. واکنش‌های آلرژیک به یک دارو توسط پاسخ‌های سیستم ایمنی ایجاد می‌شوند، که در آن سیستم محافظتی بدن برای واکنش به یک تهدید بالقوه، بیش از حد فعال می‌شود. هنگامی که فردی به یک دارو یا ماده­‌ای در دارو حساسیت دارد، سیستم ایمنی بدنش، آن ماده را مضر می‌­بیند و باعث واکنش التهابی می­‌شود.

مشابه اکثر آلرژی­‌ها، آلرژی دارویی می‌­تواند خفیف یا شدید باشد. در موارد خفیف، یک واکنش آلرژیک ممکن است منجر به علائمی مانند بثورات پوستی یا تب شود. با این حال، آلرژی­‌های دارویی شدید عوارض جانبی کشنده‌­ای به بار می­‌آورند؛ شوک آنافیلاکسی از جمله این عوارض شدید بوده که می­‌تواند راه‌­های هوایی را منقبض کرده و باعث آسیب کلیه شود. در حالی که افراد مبتلا به عدم تحمل دارویی ممکن است بتوانند به استفاده از دارو با دوزهای کمتر ادامه دهند، اما افراد مبتلا به آلرژی باید به هر قیمتی از قرار گرفتن در معرض دارو خودداری کنند.

در عدم تحمل دارویی، واکنش ایمنی رخ نمی‌­دهد. درعوض، افراد مبتلا به این وضعیت، بیشتر در معرض اثرات منفی یا نامطلوب ناشی از دارو قرار خواهند گرفت. به عنوان مثال، فردی که به یک داروی ضددرد که می‌تواند باعث ایجاد علائم گوارشی شود، عدم تحمل دارد، ممکن است حتی با مصرف دوز کوچکی از دارو، درد و ناراحتی شدید معده را تجربه کند.

علائم عدم تحمل دارویی چیست؟

عدم تحمل دارویی اصطلاحی است که برای اشاره به ناتوانی در انطباق با عوارض جانبی منفی ناشی از داروها و تجربه عوارض منفی بیش از حد، استفاده می­‌شود. به این ترتیب، علائم عدم تحمل دارویی بسته به داروی ارائه شده می­‌توانند متفاوت باشند. در بیشتر موارد، عدم تحمل منجر به علائمی می­‌شود که بر دستگاه گوارش تاثیر می­‌گذارند، زیرا بسیاری از داروها دارای عوارض جانبی ناشی از تغییرات میکروبیوم روده هستند.

برخی از افراد مبتلا به عدم تحمل دارویی ممکن است در هنگام مصرف یک داروی خاص بیشتر مستعد ابتلا به اسهال، استفراغ و حالت تهوع باشند. بسته به عوارض جانبی رایج دارو، علائم دیگر شامل سردرد، سرگیجه یا ناراحتی عمومی می­‌باشند. به طور معمول، تغییرات تنفسی، برافروختگی و بثورات نشانه‌ه­ایی از عدم تحمل نیستند، اما می‌­توانند نشان­‌دهنده وجود حساسیت دارویی باشند. علاوه بر این، شایان ذکر است که علائم عدم تحمل دارو اغلب در طول زمان و پس از قرار گرفتن مکرر در معرض دارو ظاهر می­‌شود.

برخی از افراد می­‌توانند قبل از ظاهر شدن علائم عدم تحمل دارویی، برای چندین روز، بدون هیچ گونه عوارض جانبی، دارو را مصرف کنند. از طرف دیگر، برای افراد مبتلا به آلرژی دارویی، عوارض جانبی بلافاصله و در عرض چند دقیقه پس از قرار گرفتن در معرض آن ظاهر می­‌شوند.

چه چیزی باعث عدم تحمل دارویی می­‌شود؟

در حالی که آلرژی دارویی به دلیل مشکلات مربوط به پاسخ سیستم ایمنی ایجاد می‌­شود، عدم تحمل دارویی تا حد زیادی تحت تاثیر روش‌­های متابولیزه شدن دارو در بدن است. داروهای درمانی و تاییدشده توسط FDA، طوری طراحی شده‌­اند که ماده‌ی موثر مورد نظر را در یک غلظت خاص به جریان خون برسانند.

فارماکولوژیست‌­ها حداقل غلظت موثر یا MEC هر دارو را هنگام آزمایش آن برای مصرف انسانی بررسی می­‌کنند. این میزان نشان­‌دهنده‌ی حداقل سطح ماده‌­ای است که برای ایجاد یک اثر خاص باید در جریان خون وجود داشته باشد. در کنار MEC، داروشناسان حداقل غلظت سمی یا MTC یک درمان را نیز در نظر می­‌گیرند. حداقل غلظت سمی یک دارو، پایین­‌ترین میزانی از داروست که می‌­تواند باعث ایجاد واکنش­‌های نامطلوب یا عوارض جانبی شود. تفاوت بین هر دوی این شاخص‌­ها به عنوان پنجره‌ی درمانی شناخته می‌­شود. هنگام تجویز دارو برای بیمار، پزشک باید فواید بالقوه دارو و عوارض جانبی احتمالی که ممکن است هر بیمار با آن مواجه شود را در نظر بگیرد.

همان‌طور که انواع مختلف داروها پنجره‌­های درمانی منحصر به فردی دارند، افراد مختلف نیز می‌­توانند MEC و MTC شخصی متفاوتی برای هر ماده داشته باشند. فردی که MTC بسیار پایینی برای یک دارو دارد، به این ماده حساسیت نشان می‌دهد، زیرا احتمال دارد که واکنش‌های نامطلوب به دارو، حتی در دوزهای پایین‌تر نیز ایجاد شوند.

آیا عدم تحمل دارویی ژنتیکی است؟

عوامل مختلفی بر سطوح MTC و MEC فرد تاثیر می­‌گذارند. برخی از افرادی که از مشکلاتی مانند مشکلات عملکرد کلیه و کبد رنج می­‌برند، ممکن است نتوانند به اندازه جمعیت عمومی، داروها را متابولیزه کنند. پزشکان باید در هنگام تجویز دارو به این مساله توجه کنند.

با این حال، درک تحمل منحصر به فرد یک نفر نسبت به داروها نیز می­‌تواند دشوار باشد، زیرا ژن­‌های آنزیم‌­های کبدی، ژن­‌های متابولیک و سایر موارد نیز می­‌توانند بر تحمل دارویی تاثیر بگذارند.

در دهه‌ی 1970، محققان دریافتند که متابولیسم دارو تحت تاثیر ژنتیک قرار می‌­گیرد. ناتوانی در تحمل برخی داروها، درست مانند عدم تحمل غذایی، یا افزایش خطر ابتلا به آلرژی‌­های خاص، می‌­تواند در طول نسل­‌ها منتقل شود. متخصصان پزشکی با انجام آزمایش DNA و مطالعه‌ی ژنتیک، بینش عمیق‌تری در مورد انواع خاصی از ژن‌­ها و آنزیم­‌هایی که می­‌توانند منجر به عدم تحمل دارویی شوند، بدست می­‌آورند. به عنوان مثال، فردی که دارای نقص در آنزیم‌­های متابولیزه کننده در خانواده‌ی سیتوکروم P450 در DNA خود است، ممکن است قادر به تحمل و متابولیسم داروهای استروئیدی با سرعت یک فرد معمولی نباشد.

وقتی فردی ساختارهای ژنتیکی مناسبی برای ایجاد آنزیم به منظور متابولیسم یک دارو را نداشته باشد، دارو می‌تواند در جریان خون، به غلظت‌های بالاتری نسبت به حد آستانه­‌ای که متخصصان تعیین کرده­‌اند برسد. این بدان معناست که فردی که فقط 10 میلی‌گرم از یک داروی خاص مصرف می­‌کند، ممکن است با عوارض جانبی مواجه شود که از مصرف 100 میلی‌­گرم آن به وقوع می‌­پیوندد.

مرکز خدمات تخصصی ژنتیک حنیفا، با کمک یک آزمایش DNA ساده، اطلاعات جامع و کاملی درباره‌ی تحمل دارویی به شما خواهد داد. با انجام آزمایش ژنتیک پاسخ به داروها، از نحوه‌ی واکنش بدنتان به بیش از 100 داروی رایج آگاه شوید و با در میان گذاشتن این نتایج با پزشک متخصص، از بروز عوارض جانبی شدید داروها جلوگیری کنید.

آیا عدم تحمل دارویی خطرناک است؟

عدم تحمل دارویی می‌­تواند از نظر شدت متفاوت باشد. همان‌طور که فردی که حساسیت بیشتری نسبت به یک غذای خاص دارد ممکن است بتواند به خوردن آن غذا با عوارض جانبی خفیف ادامه دهد، افرادی که عدم تحمل دارویی دارند ممکن است بتوانند با کمک برخی درمان­‌ها، داروهای مورد نیازشان را مصرف کنند.

با این حال، اگر فردی دچار عدم تحمل دارویی شود، واکنش او به دارو اغلب به دقت تحت نظارت قرار می­‌گیرد.

در برخی موارد، تفاوت در متابولیسم دارو که از تفاوت در ساختار ژنتیکی فرد ناشی می‌­شود، می­‌تواند تقریبا نامحسوس باشد بعضی از افراد، نسبت به داروی خاصی عدم تحمل دارند اما ممکن است متوجه آن نشوند و یا علائم خود را به عنوان عوارض جانبی رایج در نظر بگیرند. در رابطه داروهایی که حاشیه درمانی بیشتری نسبت به ایمنی دارند، مسائل عدم تحمل دارو اغلب نادیده گرفته می­‌شوند. با این حال، تغییرات در متابولیسم و تحمل دارو می‌­تواند به ویژه برای داروهایی که حاشیه‌ی درمانی کمتری نسبت به ایمنی دارند مشکل­‌ساز باشد. به عنوان مثال، اگر فردی نسبت به داروی رقیق­‌کننده خون مانند وارفارین عدم تحمل داشته باشد، ممکن است دچار خونریزی بیش از حد خطرناک شود.

افرادی که حساسیت بیشتری به داروهای مسدودکننده‌ی بتا دارند ممکن است تغییرات مشکل‌ساز فشار خون را تجربه کنند. برخی از داروها به ویژه برای افرادی که حساسیت دارویی دارند خطرناک هستند؛ یک ساختار ژنتیکی مادر باعث می­‌شود که مصرف مسکن کدئین، منجر به مشکلات تنفسی و حتی مرگ شود. به همین دلیل، متخصصان پزشکی برای کمک به پیش‌بینی حساسیت‌ها و عدم تحمل دارویی، سرمایه‌گذاری زیادی بر روی تحقیقات ژنتیک مولکولی کرده‌­اند. با تست­‌های DNA مانند آزمایش ژنتیک پاسخ به داروهای حنیفا، بیماران می­‌توانند استعداد ژنتیکی خود برای عدم تحمل داروهای مختلف را کشف کنند.

عدم تحمل دارویی چقدر شایع است؟

به‌دست آوردن آمار دقیق از افرادی که به عدم تحمل دارویی مبتلا هستند، دشوار است. ممکن است فردی نسبت به یک داروی خاص عدم تحمل داشته باشد اما هرگز از آن باخبر نشود زیرا هیچ گاه نیاز به مصرف آن نداشته است. علاوه بر این، اغلب، عدم تحمل دارویی خفیف نادیده گرفته می­‌شود، زیرا اکثر مردم انتظار دارند هنگام مصرف دارو عوارض جانبی را تجربه کنند. تغییر در عملکرد متابولیک که از نشانگرهای ژنتیکی ناشی می­‌شوند، بر طیف وسیعی از داروها تاثیر می­‌گذارند که ممکن است افراد را مستعد ابتلا به عوارض جانبی کند.

داروهای ضدافسردگی، آنتی‌­بیوتیک‌­ها، مسکن‌­ها و رقیق­‌کننده‌­های خون، همگی می‌­توانند تحت تاثیر تغییرات متابولیک قرار گیرند. با این حال، برخی از عدم تحمل­‌ها رایج‌­تر از دیگران هستند. مشکلات مربوط به داروهای ضد درد و NSAIDها کاملا رایج هستند و تصور می­‌شود که ناشی از تغییرات ژنتیکی در توانایی متابولیسم اسیدهای آراشیدونیک باشد. متخصصان همچنین بررسی موضوع سندرم عدم تحمل دارویی متعدد را آغاز کرده‌اند که در آن افراد نسبت به طیف وسیعی از داروها، عدم تحمل دارند.

در حالی که همه عدم تحمل‌­های دارویی بسیار خطرناک نیستند، اما می‌­توانند مشکل­‌ساز باشند و باعث ایجاد عوارض و علائم متعددی شوند. با بررسی گزارش پاسخ به داروهای حنیفا، می‌توانید در مورد عدم تحمل‌ها بیشتر بدانید.

• سلامت
• ژنتیک
• دارو
• تست_ژنتیک_پاسخ_به_داروها
• عدم_تحمل_دارویی