فراتمرکز بیش‌فعالی وضعیتی است که بسیاری از افراد مبتلا به ADHD با آن آشنا هستند. این ویژگی، فوق‌العاده قدرتمند و گاهی اوقات متغیر بوده و می‌تواند به همان سرعتی که ظاهر شده، ناپدید شود. بعضی وقت‌ها فراتمرکز بسیار آرام و بی‌سروصدا می‌باشد و در طی آن گویی بقیه‌ی جهان دیگر وجود ندارد و فرد تنها بر وظیفه‌ی فعلی خود تمرکز می‌کند. البته این بدان معنا نیست که همیشه چیز خوبی است، اما این حالت متمرکز می‌تواند زمانی که فرد مبتلا به ADHD نیاز به انجام کاری دارد، بسیار مفید باشد.
تجربه‌ی فراتمرکز در بیش‌فعالی گاهی اوقات می‌تواند باعث از دست دادن زمان، خواب و حتی فراموشی خوردن وعده‌های غذایی شود. هنگامی که در حالت بسیار متمرکز هستید، حفظ سطح آگاهی در مورد نیاز به غذا، وقت گذاشتن برای شام خوردن و هم‌چنین تنظیم تایمر برای زمان خواب مهم است.
گاهی اوقات، حالت‌های فراتمرکز در ADHD می‌توانند مانع اجرای برنامه‌ها یا روتین‌های سالم و دیگر جنبه‌های روابط شخصی و عاشقانه شوند. با این حال، در فراتمرکز فوایدی نیز وجود دارد که نمی‌توانیم آن را انکار کنیم. بیایید برخی از نکات مثبت این حالت فوق‌العاده متمرکز، که گاهی برای افراد مبتلا به ADHD رخ می‌دهد را بررسی کنیم. اما ابتدا بهتر است با وضعیت ADHD بیش‌تر آشنا شویم.
ADHD چیست؟
ADHD (اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی)، یک اختلال عصبی رشدی و شایع‌ترین اختلال در کودکان است. این بیماری در دوران کودکی قابل تشخیص بوده اما در بزرگسالی نیز شناسایی می‌شود و معمولا یک بیماری مادام‌العمر است. در حالی که ADHD از بین نمی‌رود، افراد مبتلا به آن یاد می‌گیرند که علائم و رفتارهای خود را مدیریت کنند تا زندگی آسان‌تری داشته باشند.
اساسا، ADHD یک اختلال نقص عملکرد اجرایی است که در آن به طور طبیعی، عملکرد اجرایی (حل مسئله و مهارت‌های سازمانی مغز) فرد به اندازه‌ی برخی افراد دیگر واضح نیست. در مبتلایان به ADHD، می‌توان مهارت‌های عملکرد اجرایی را با کمک انواع مختلف درمان و داروها بهبود بخشید.
ADHD اغلب به شکل بی‌قراری و مشکل در تمرکز و هم‌چنین دشواری در تمرکز یا گوش دادن به افراد در هنگام صحبت کردن، مشکل در کنار آمدن با دیگران و ریسک‌های غیرضروری ظاهر می‌شود. این وضعیت بسیار پیچیده‌تر از آن چیزی است که بسیاری از رسانه‌ها نشان می‌دهند و مانند سایر بیماری‌ها، مثل اوتیسم، شدت آن یک طیف است.
فراتمرکز ADHD چیست؟
وقتی سخن از فراتمرکز بیش‌فعالی به میان می‌آید، ممکن است بسیاری از مردم به این فکر نکنند که یک فرد مبتلا به ADHD می‌تواند به شدت بر روی فعالیت‌هایی مانند بافتنی، بازی‌های ویدیویی، یا فوتبال متمرکز شود. در واقع، تمرکز بیش از حد تنها درباره‌ی کارهای درسی و آکادمیک نیست. فراتمرکز را می‌توان برای هر چیزی اعمال کرد.
فراتمرکز، دوره‌ی تمرکز شدید روی یک کار یا موضوع خاص است که باعث می‌شود شخصی که آن را تجربه می‌کند این توانایی را داشته باشد که به طور کامل دنیای اطراف خود را مسدود کرده و تا پایان دوره‌ی فراتمرکز تنها روی پروژه‌ی انتخابی خود کار کند.
شما نمی‌توانید فراتمرکز ADHD را روشن و خاموش یا کنترل کنید. با این حال، برخی از مبتلایان به این وضعیت، فهمیده‌اند که چه چیزی باعث آغاز این حالت می‌شود و ذهن خود را برای ورود به آن آموزش داده‌اند. این کار اساسا به شما امکان می‌دهد تا زمینه را برای شروع فراتمرکز تنظیم کنید. البته ممکن است همیشه جواب ندهد اما احتمال آن را افزایش می‌دهد.
علاوه بر تغییر مواد شیمیایی مغز، راه‌های دیگری نیز وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید تا به خودتان کمک کنید احساس خوبی داشته باشید و انرژی مثبت بیشتری به زندگی خود بیاورید.
چه چیزی باعث فراتمرکز ADHD می‌شود؟
دلیل علمی فراتمرکز 100% تایید نشده است، اما تئوری‌های قوی و مطالعه شده‌ی خوبی در مورد تمرکز بیش از حد در ADHD وجود دارد. از آن‌جایی که یکی از جنبه‌های اصلی ADHD کمبود دوپامین است، تصور می‌شود که تمرکز بیش از حد به شدت با این موضوع مرتبط باشد. دوپامین یک انتقال‌دهنده‌ی عصبی در مغز است و به عنوان مرکز پاداش در مغز شناخته می‌شود. این ماده به شما امکان می‌دهد لذت، رضایت و انگیزه را احساس کنید که همه‌ی این‌ها برای حفظ عملکرد منظم ضروری است. وقتی به چیزی دست می‌یابید و احساس خوبی دارید، در واقع این دوپامین است که چنین حسی را ایجاد می‌کند.
دوپامین یکی از چندین انتقال‌دهنده‌ی عصبی است که به ما احساس خوبی داده و اغلب با هورمون عشق اکسیتوسین جفت می‌شود. تمرکز بیش از حد، منجر به افزایش دوپامین و ایجاد حس خوب می‌شود زیرا شما در حال انجام کاری هستید که انجام آن برای شما رضایت‌بخش است. برای همین است که فراتمرکز می‌تواند بسیار شدید شود و خارج شدن از این حالت دشوار می‌باشد.
چگونه تمرکز بیش از حد می‌تواند برای مبتلایان به ADHD مفید باشد؟
فراتمرکز قطعا این قدرت را دارد که برای کسانی که ADHD دارند مفید باشد. گاهی اوقات، این ویژگی می‌تواند بزرگ‌ترین هدیه‌ای باشد که به فرد داده شده است و این امکان را می‌دهد تا در مدت زمان بسیار کوتاهی کار فوق‌العاده‌ای را بدون کاهش کیفیت نتیجه‌ی نهایی، انجام دهد.
حالت‌های فراتمرکز ممکن است برای بزرگسالان و کودکان مفید باشد و مطالعات بارها و بارها از این موضوع حمایت کرده‌اند. فراتمرکز می‌تواند برای کودکانی که با انبوهی از تکالیف مواجه شده‌اند و یا بزرگسالانی که حجم زیادی از کارهای اداری انباشته‌شده و یا ددلاین‌های نزدیک را در پیش دارند، راهی عالی برای تمام کردن این کارها باشد.
اینکه بتوانید به طور کامل توجه خود را به بهبود مهارت یا علاقه‌ی مبتنی بر دانش اختصاص دهید به این معنی است که ساعت‌ها تلاش متمرکز و اختصاصی ده برابر نتیجه می‌دهد. اساسا، فراتمرکز ADHD می‌تواند به زیبایی با تمایلات به تعویق انداختن کارها که بسیاری از افراد مبتلا به ADHD با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، مقابله کند. این حالت، ساعت‌ها زمان صرف شده برای به تعویق انداختن کارهای مهم را جبران می‌کند.
این واقعیت که فراتمرکز می‌تواند برای تمرکز فرد بر روابط نیز اعمال شود، جوانب مثبت و منفی خود را دارد. در حالی که خطرات چنین وابستگی یا تمرکز بیش از حد روی یک شخص مشهود است، اما می‌تواند به دوستی‌های عمیق و یا روابط عاشقانه‌ای منجر شود که تا آخر عمر ادامه می‌یابند.
معایب فراتمرکز چیست؟
البته، فراتمرکز ADHD دارای نکات منفی هم هست. این وضعیت برای کسانی که آن را تجربه می‌کنند و هم‌چنین برای اطرافیان‌شان نکاتی منفی دارد. همان‌طور که قبلا ذکر کردیم، حالت‌های فراتمرکز می‌تواند مانع از رسیدگی افراد به نیازهای فیزیکی خود مانند خوردن، خوابیدن و دوش گرفتن شوند. به طور مشابه، سطح تمرکز به دست آمده باعث از دست دادن چشم‌انداز کلان خواهد شد؛ این امر باعث می‌شود که شما به تمرکز شدید بر روی جنبه‌های کوچک کار بپردازید و در نهایت همه‌چیز طاقت‌فرسا، استرس‌زا و در آخر رها شود.
این مساله می‌تواند برای کسانی که با فردی که دچار فراتمرکز ADHD است زندگی می‌کنند نیز استرس‌زا باشد. تلاش برای جلب توجه این افراد بسیار دشوار بوده و بیرون کشیدن‌شان از تمرکز بیش از حد برای مکالمه یا درخواست کمک برای کارهای عمومی و کارهای اطراف خانه اغلب غیرممکن است. در نتیجه، مقابله با آن برای هر دو طرف خسته‌کننده خواهد بود.
آیا ADHD ژنتیکی است یا محیط باعث آن می‌شود؟
برای مدت طولانی، اعتقاد بر این بود که ADHD صرفا توسط عوامل محیطی ایجاد می‌شود. با اینکه شواهد نشان می‌دهد که محیط می‌تواند در ایجاد ADHD نقش داشته باشد، مطالعات اخیر عنوان کرده‌اند که یک پیوند ژنتیکی نیز با ADHD وجود دارد (دقیقا مانند عوامل ژنتیکی که می‌توانند باعث اوتیسم و سایر شرایط سلامت روان شوند).
اگر درباره‌ی استعداد ژنتیکی ابتلا به ADHD کنجکاو هستید، آزمایش ژنتیک سلامت روان حنیفا، که به سادگی و با یک سواب گونه یا نمونه‌ی بزاق انجام می‌شود، می‌تواند به شما کمک کند تا بر اساس ساختار ژنتیکی خود، به این مساله پی ببرید. با این آزمایش می‌توانید چیزهای زیادی را در مورد خودتان کشف کنید و ارزش آن را دارد که به DNAتان نگاهی بیندازید و خود را بیش‌تر بشناسید.
سخن آخر
فراتمرکز بیش‌فعالی اغلب به عنوان «ابرقدرت ADHD» شناخته می‌شود. در افرادی که به ADHD مبتلا هستند و فراتمرکز را تجربه کرده‌اند، مواقعی وجود دارد که قطعا می‌توانند با این جمله موافق باشند، زیرا توانایی تمرکز بیش‌فعالی، به ویژه زمانی که انبوهی از کارهای انجام نشده بر سرشان ریخته است، می‌تواند مفید باشد.
در حالی که فراتمرکز همیشه چیز خوبی نیست و مطمئنا با مشکلاتی همراه است، می‌تواند یک دارایی بزرگ هم تلقی شود. این ویژگی به دانشمندان کمک کرده است که مطالعه‌ی بیشتری بر روی ADHD انجام دهند و نحوه‌ی عملکرد مغز این افراد در زمان کار کردن را مشخص کنند.
اگر فکر می‌کنید ممکن است ADHD داشته باشید، بهتر است فرآیند طولانی تشخیص رسمی را طی کنید. برخی از افراد هنگام تلاش برای خودتشخیصی، ADHD را با شرایط دیگر اشتباه می‌گیرند، بنابراین خودتشخیصی هرگز توصیه نمی‌شود.
