لوزالمعده (پانکراس)، غده‌ای است که آنزیم‌هایی را برای هضم غذا و هورمون‌هایی را برای تنظیم سطح قند خون تولید می‌کند. لوزالمعده، شبیه علامت کاما بوده و در عمق شکم، بین ستون فقرات و معده قرار دارد. سر لوزالمعده‌ی کاما شکل در سمت راست شکم، جایی که روده‌ی کوچک شروع می‌شود، قرار گرفته است. بدن و دم پانکراس به سمت چپ و در کل شکم امتداد می‌یابد. از آنجایی که این عضو در عمق شکم قرار دارد، ممکن است هیچ علامت یا نشانه‌ای مبنی بر اینکه مشکلی در پانکراس وجود دارد نداشته باشید و زمانی که وضعیت وخیم شود، متوجه بیماری خود بشوید.
لوزالمعده دارای چند نوع سلول است: سلول‌های برون‌ریز و غدد درون‌ریز. سلول‌های برون‌ریز آنزیم‌هایی می‌سازند که به هضم غذا کمک می‌کنند. حدود 90 درصد از سرطان‌های پانکراس، به صورت تومورهای آدنوکارسینوما، در این سلول‌های برون‌ریز شروع می‌شوند. این سرطان معمولا در سلول‌هایی که مجرای پانکراس را احاطه کرده‌اند و شیره‌های گوارشی را به روده‌ی کوچک می‌رسانند، شروع می‌شود.
سلول‌های غدد درون‌ریز، هورمون‌هایی مانند انسولین و گلوکاگون می‌سازند که به تنظیم قند خون کمک می‌کنند. کمتر از 10 درصد سرطان‌های پانکراس در این سلول‌های غدد درون‌ریز شروع می‌شوند. این سرطان‌ها تومورهای عصبی غدد پانکراس (NETs) نامیده می‌شوند و نسبت به تومورهای آدنوکارسینوم پانکراس آهسته‌تر رشد می‌کنند.
در ادامه درباره‌ی انواع سرطان پانکراس و علائم آن‌ها توضیحات بیشتری خواهیم داد.
علائم اولیه‌ی سرطان پانکراس
یکی از چالش‌های سرطان پانکراس این است که علائم آن اغلب مبهم و غیرقابل توضیح هستند. این بدان معنی است که علائم می‌توانند ناشی از بسیاری از شرایط مختلفی باشد که بسیار شایع‌تر از سرطان پانکراس هستند. اگر چند روز در هفته به مدت چند ماه دچار اسهال و سوء هاضمه شدید، ممکن است اصلا به فکرتان نرسد که به پزشک مراجعه کنید. این به این دلیل است که علائم شما ممکن است ناشی از عفونت ویروسی یا وضعیتی مانند سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر یا کولیت باشد و نه سرطان پانکراس.
احتمال بروز علائم تومور نورواندوکرین پانکراس در مراحل اولیه بیشتر از آدنوکارسینوم است. این مساله به این دلیل است که یک تومور نورواندوکرین می‌تواند هورمون‌هایی بسازد که سطح قند خون را تنظیم می‌کند. در این مورد، ممکن است فرد علائم گوارشی مانند اسهال، سوء هاضمه، کاهش وزن بی‌دلیل و تغییرات قند خون را تجربه کند.
اگر سرطان آدنوکارسینوم که از سر لوزالمعده شروع می‌شود رخ داده باشد، ممکن است در اوایل، قبل از اینکه سرطان رشد یا به خارج از پانکراس گسترش یابد، فرد دچار زردی (زردی سفیدی چشم و پوست) شود. این اتفاق به طور خاص نشانه‌ی سرطان پانکراس نیست. بیماری‌های غیرحاد زیادی مانند سنگ کیسه‌ی صفرا وجود دارند که می‌توانند باعث زردی شوند، اما اگر دچار زردی شدید، مهم است که به پزشک مراجعه کنید تا به علت آن پی ببرید.
علائم سرطان پانکراس
در ابتدا، آدنوکارسینوم پانکراس بدون درد یا علامت رشد می‌کند. زمانی که فرد متوجه علائم می‌شود، سرطان لوزالمعده‌ی ناشی از آدنوکارسینوم به خارج از پانکراس گسترش یافته است. به طور کلی، علائم سرطان‌هایی که در سر لوزالمعده شروع می‌شوند، ممکن است زودتر ظاهر شوند؛ اما سرطان‌هایی که در بدن و دم لوزالمعده شروع می‌شوند ممکن است تا چند وقت علائمی ایجاد نکنند.
چالش دیگر سرطان لوزالمعده این است که علائم آن می‌توانند ناشی از تعدادی از بیماری‌های بسیار شایع‌تر از سرطان پانکراس باشند. داشتن یک یا همه‌ی این علائم به این معنی نیست که شما سرطان لوزالمعده دارید. اما اگر چندین مورد از این علائم را دارید، وقت آن است که به پزشک مراجعه کنید. برخی از علائم سرطان لوزالمعده عبارتند از:
خستگی یا ضعف جسمانی
یکی از علائم سرطان پانکراس این است که حتی زمانی که فرد هیچ فعالیت بدنی انجام نداده است، ممکن است احساس خستگی و ضعف جسمانی شدیدی داشته باشد. همچنین مشکل خواب و احساس افسردگی نیز می‌توانند در فرد دیده شوند. احتمال نادیده گرفتن این علامت‌ها وجود دارد زیرا می‌توانند به دلایل زیادی ایجاد شوند. اما اگر بیش از چند روز خستگی، ضعف، مشکل خواب یا افسردگی احساس کردید، به پزشک مراجعه کنید.
زردی و علائم مرتبط با آن
واضح‌ترین علامت زردی، زمانی است که سفیدی چشم و پوست زرد می‌شوند. این امر به دلیل تجمع یک ماده‌ی شیمیایی به نام بیلی‌روبین در بافت‌های بدن ایجاد می‌شود. بیلی‌روبین یک ماده‌ی شیمیایی زرد مایل به قهوهای تیره است که در واقع یک محصول زائد حاصل از تجزیه‌ی گلبول‌های قرمز قدیمی توسط کبد می‌باشد.
بیلی‌روبین بخشی از ماده‌ای به نام صفرا است. کبد برای کمک به هضم غذا، به خصوص چربی‌ها، صفرا تولید می‌کند. همان طور که سرطان پانکراس رشد می‌کند، اغلب مجرای آزادکننده‌ی صفرا در روده را مسدود می‌کند. از آنجایی که صفرا نمی‌تواند از این مجرای مسدود شده عبور کند، نمی‌تواند به روده برسد و بنابراین بیلی‌روبین تجمع یافته و فرد دچار زردی می‌شود.
تومورهای آدنوکارسینوما که از سر لوزالمعده شروع می‌شوند، نزدیک این مجرا قرار دارند، بنابراین وقتی هنوز نسبتا کوچک هستند و به پانکراس محدود شده‌اند، می‌توانند آن را مسدود کنند. اما اگر تومور در بدن یا دم لوزالمعده، که دورتر از این مجرا قرار دارد، شروع شود، ممکن است تا زمانی که سرطان به کبد گسترش نیافته است، زردی ایجاد نشود.
زردی به غیر از زرد شدن سفیدی چشم و پوست علائم دیگری نیز دارد، از جمله:
خارش پوست: هنگامی که بیلی‌روبین در پوست جمع می‌شود، می‌تواند اعصاب را تحریک کند؛ این امر، بدون حضور بثورات باعث ایجاد حس خارش می‌شود. خارش می‌تواند خفیف یا شدید باشد و ممکن است تمام بدن یا بیشتر دست‌ها، بازوها یا پاها را درگیر کند.
ادرار زرد تیره یا قهوهای: در برخی موارد، ادرار تیره می‌تواند اولین نشانه‌ی ابتلا به زردی باشد. بدن مقداری بیلی‌روبین در ادرار ترشح می‌کند، بنابراین حتی اگر مقدار زیادی آب نوشیده باشید، ادرار ممکن است تیره شود.
رنگ روشن مدفوع: بدن بیشتر بیلی‌روبین خود را در مدفوع آزاد می‌کند. اما زمانی که مجرای صفراوی مسدود می‌شود، صفرای حاوی بیلی‌روبین نمی‌تواند برای دفع به روده جریان یابد. در این حالت مدفوع ممکن است به رنگ خاک رس در بیاید و به جای قهوهای، خاکستری کم رنگ یا بژ است. همچنین بدون صفرا، چربی‌ها به خوبی هضم نمی‌شوند، بنابراین مدفوع چربی زیادی در خود خواهد داشت. علاوه بر این، شناور ماندن مدفوع بر روی آب و همچنین بد بو بودن آن از دیگر علائم احتمالی سرطان پانکراس است.
مشکلات گوارشی
چنین مشکلاتی می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
درد بالای شکم: تومورهایی که از بدن یا دم لوزالمعده شروع می‌شوند می‌توانند بسیار بزرگ شوند و بر سایر اندام‌های شکم فشار بیاورند که می‌توانند احساس درد ایجاد کنند.
درد وسط کمر: درد ممکن است به کمر نیز سرایت کند زیرا تومور قادر است بر اعصاب اطراف پانکراس فشار بیاورد.
از دست دادن اشتها و کاهش وزن: افراد مبتلا به سرطان لوزالمعده اغلب به دلیل تجمع بیلی‌روبین در بدن و همچنین فشاری که تومور بر معده ایجاد می‌کند، اشتهای کمی دارند یا اصلا اشتها ندارند. آن‌ها اغلب بدون تلاش وزن کم می‌کنند.
حالت تهوع و استفراغ: اگر تومور به معده فشار بیاورد، ممکن است فرد نتواند به خوبی غذا را هضم کند، بنابراین احساس تهوع یا استفراغ ایجاد می‌شود. علاوه بر این، ممکن است فرد بلافاصله بعد از غذا خوردن احساس بدی داشته باشد.
گاز یا نفخ: برخی از افراد مبتلا به سرطان لوزالمعده احساس سیری زودهنگام یا تورم ناراحت‌کننده در شکم دارند. این مساله ممکن است باعث احساس نفخ شود.
سایر علائم سرطان پانکراس
علائمی که ممکن است در صورت رشد یا گسترش سرطان ایجاد شوند عبارتند از:
تورم کیسه صفرا یا کبد: اگر تومور، مجرای صفراوی را مسدود کند، ممکن است صفرا در کیسه‌ی صفرا جمع شده و باعث تورم آن شود. اگر سرطان به کبد سرایت کرده باشد، کبد نیز ممکن است متورم شود. پزشک قادر است تورم کیسه‌ی صفرا یا کبد را در معاینه‌ی فیزیکی احساس کند یا با استفاده از آزمایشات تصویربرداری مشاهده کند.
پانکراتیت: پانکراتیت، در واقع التهاب پانکراس ناشی از تومور است. علامت اصلی پانکراتیت، درد بالای شکم بوده که می‌تواند متوسط یا شدید باشد و به کمر نیز سرایت کند. این درد از نظر شدت متفاوت است، اما احتمال دارد که هرگز به طور کامل از بین نرود و بعد از غذا خوردن، زمانی که صاف دراز می‌کشید، سرفه میکنید، ورزش میکنید یا بیشتر از حد معمول غذا می‌خورید، بیشتر متوجه آن شوید. این درد ممکن است با نشستن عمودی، خم شدن به جلو یا کمتر خوردن کمی کاهش یابد.
به دلیل التهاب، ممکن است فرد موارد زیر را نیز تجربه کند:
- سوء هاضمه
- درد بعد از غذا خوردن
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن ناخواسته
- مدفوع چرب
- فشار خون پایین و سبکی سر
دیابت: برخی از افراد مبتلا به سرطان لوزالمعده دچار قند خون بالا (دیابت) می‌شوند زیرا تومور سلول‌های سازنده‌ی انسولین در پانکراس آن‌ها را از بین می‌برد. در صورت ابتلا به دیابت جدید وابسته به انسولین، به خصوص در بزرگسالی، پزشک ممکن است به سرطان پانکراس مشکوک شود. این تغییرات قند خون در آزمایش خون قابل مشاهده هستند یا ممکن است به دلیل علائمی مانند افزایش تشنگی، گرسنگی و نیاز به ادرار کردن بیشتر از حد معمول مشخص شود.
لخته شدن خون (ترومبوز ورید عمقی یا DVT): از آنجایی که در هنگام ابتلا به سرطان لوزالمعده، بیلی‌روبین می‌تواند باعث التهاب در سراسر بدن شود، ممکن است لخته‌ی خون در وریدهای بزرگ و اغلب در یکی از پاها ایجاد شود. بخشی از این لخته می‌تواند شکسته شود و به ریه‌ها برود که باعث آمبولی ریه (PE) می‌شود. علائم آن شامل درد، تورم، قرمزی و گرما در ناحیه‌ی لخته، یا درد قفسه‌ی سینه و مشکل تنفس در صورت ابتلا به PE می‌باشند.
علائم سرطان پانکراس نورواندوکرین
تومورهای پانکراس نورواندوکرین (NETs) (که تومورهای سلول جزیره‌ای نیز نامیده می‌شوند) بسیار نادر هستند. آن‌ها کمتر از 5 درصد از کل تومورهای پانکراس را تشکیل می‌دهند. NETها از سلول‌های لوزالمعده که هورمون‌ها را می‌سازند شروع می‌شوند؛ بنابراین هورمون‌هایی مانند انسولین و گلوکاگون بیش از حد معمول خود تولید می‌شوند. افزایش سطح این هورمون‌ها می‌تواند باعث این موارد شود:
- اسهال
- سوء هاضمه
- تغییرات در سطح قند خون
- کاهش وزن
- درد معده
- زردی (زمانی که پوست و سفیدی چشم زرد می‌شوند)
- بثورات پوستی روی صورت، شکم یا پاها
بسته به اینکه کدام سلول خاص تحت تاثیر قرار گرفته است، علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- انسولینوم (انسولین اضافی): تعریق، اضطراب، سبکی سر و غش در اثر قند خون پایین
- گلوکاگونوم (گلوکاگون اضافی): اسهال، تشنگی یا ادرار بیش از حد، کاهش وزن
- گاسترینوم (گاسترین اضافی): درد شکم، زخم معده که می‌تواند خونریزی کند، رفلاکس، کاهش وزن
- سوماتوستاتینوم (سوماتوستاتین اضافی): اسهال، کاهش وزن، درد شکم، مدفوع چرب بد بو
- VIPomas (پپتید وازواکتیو روده‌ای اضافی): اسهال آبکی، گرفتگی شکم، برافروختگی صورت
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
هیچ علامتی که به طور قطعی به سرطان پانکراس اشاره کند وجود ندارد. بخشی از چالش موجود در تشخیص سرطان لوزالمعده این است که بیشتر علائم آن می‌توانند ناشی از بیماری‌های دیگری باشد که بسیار شایع‌تر از سرطان پانکراس هستند. این سرطان ممکن است تا زمانی که تومور به اندازه‌ای بزرگ شود که با سایر اندام‌های گوارشی تداخل داشته باشد یا به خارج از پانکراس پخش شود، هیچ علامتی از خود نشان ندهد.
با این حال، در صورت داشتن هر یک از موارد زیر باید فورا به پزشک مراجعه کنید:
- کاهش وزن غیرقابل توضیح
- درد معده و کمر
- شروع ناگهانی دیابت یا علائم تغییرات قند خون
- هر گونه علائم زردی
نتیجه‌گیری
تشخیص زودهنگام سرطان لوزالمعده می‌تواند چالش برانگیز باشد زیرا معمولا تا زمانی که تومور به اندازه‌ی کافی بزرگ نشده باشد و سایر اندام‌های گوارشی را تحت تاثیر قرار ندهد یا در خارج از پانکراس پخش نشود، هیچ علامتی ندارد. علائم این سرطان شامل خستگی، زردی، درد بالای شکم و وسط کمر، کاهش اشتها، کاهش وزن ناخواسته و حالت تهوع یا استفراغ می‌باشد. اگر بدون تلاش وزن کم میکنید، زردی دارید یا علائم تغییرات قند خون را از خود نشان می‌دهید، بسیار مهم است که به پزشک مراجعه کنید.
