تقریبا از هر 50 آمریکایی 1 نفر ناقل یک اختلال ژنتیکی نادر است که میتواند باعث آتروفی عضلانی نخاعی (SMA) شود. اگر به فکر تشکیل خانواده هستید یا در حال حاضر باردارید، درک وضعیت ناقل بودن شما برای سلامت فرزندتان بسیار مهم است. به همین دلیل است که غربالگری حامل برای SMA در سالهای اخیر اهمیت فزایندهای پیدا کرده است.
آیا میدانستید؟
ما ممکن است «حامل مخفی» بیماری خاصی باشیم. یعنی به این بیماری مبتلا نیستیم اما توانایی انتقال آن را به نسل بعدی داریم. آزمایش ژنتیک غربالگری ناقلین بیماریهای حنیفا قادر است دربارهی بیش از 188 بیماری ژنتیکی که ممکن است حامل آنها باشید به شما اطلاعاتی بدهد.
یک مرور کلی بر آتروفی عضلانی نخاعی
SMA گروهی از بیماریهای ارثی است که به سلولهای عصبی مغز و نخاع آسیب زده و آنها را از بین میبرد. این عارضه بر نورونهای حرکتی تخصصی (سلولهای عصبی) تاثیر میگذارد. نورونهای حرکتی، حرکت ارادی بازوها، پاها، صورت، گلو و زبان را کنترل میکنند. همچنین این نورونها به ایجاد فعالیت ماهیچههای اسکلتی که برای اعمالی مانند صحبت کردن، راه رفتن، بلعیدن و تنفس لازم است کمک میکنند.
شایعترین شکل SMA به دلیل تغییر غیرطبیعی (جهش) یا از دست رفتن بخشی از ژن نورون حرکتی بقا 1 (SMN1) ایجاد میشود. این ژن مسئول تولید یک پروتئین ضروری برای عملکرد نورونهای حرکتی است. SMA به دلیل تاثیری که بر نورونهای حرکتی دارد باعث میشود که ماهیچههای تحت تاثیر این نورونها، کوچکتر و ضعیف شوند (آتروفی).
انواع مختلف آتروفی عضلانی نخاعی
چهار نوع SMA وجود دارد:
SMA نوع I
این نوع SMA که بیماری Werdnig-Hoffman یا SMA با شروع نوزادی نیز نامیده میشود، معمولا قبل از شش ماهگی آشکار میشود. کودکان مبتلا به SMA نوع I، علائمی مانند کاهش حرکات و کوتاه شدن عضلات یا تاندونها را نشان میدهند. از دیگر علائم این بیماری عبارتند از:
- کاهش تون عضلانی
- فقدان رفلکسهای تاندون
- ناهنجاریهای اسکلتی
- مشکلات بلع یا تغذیه
- پرش عضلانی
درمان برای کودکان مبتلا به این نوع SMA حیاتی است و بدون آن ممکن است قبل از دو سالگی از دنیا بروند.
SMA نوع II
این نوع SMA معمولا بین شش تا 18 ماهگی مشاهده میشود. کودکان مبتلا به نوع دوم SMA میتوانند بدون حمایت بنشینند اما نمیتوانند بدون کمک بایستند یا راه بروند. برخی از کودکان نیز ممکن است مشکلات تنفسی داشته باشند. اگرچه امید به زندگی در این کودکان کاهش مییابد، اما بیشتر آنها تا سنین نوجوانی و جوانی زنده میمانند.
SMA نوع III
SMA نوع III بیماری کوگلبرگ-ولاندر نیز نامیده میشود و پس از 18 ماهگی آشکار میگردد. کودکان مبتلا به این نوع SMA میتوانند مستقل راه بروند اما برای دویدن، بلند شدن از صندلی یا بالا رفتن از پلهها مانند همسالان خود مشکل دارند. تعداد کمی از کودکان مبتلا به SMA نوع III نیز ممکن است دچار عوارضی مانند موارد زیر شوند:
- انحنای غیرطبیعی ستون فقرات
- انقباضات عضلانی
- بیماریهای تنفسی
در صورت درمان مناسب، کودکان مبتلا به این نوع SMA طول عمر متوسطی خواهند داشت.
SMA نوع IV
این نوع SMA بعد از 21 سالگی ایجاد شده و افراد معمولا به همراه علائم دیگر دچار ضعف خفیف تا متوسط در عضلات پا میشوند.
ژن SMN1 و آتروفی عضلانی نخاعی
پروتئین SMN تولید شده توسط ژن SMN1 در سراسر بدن یافت میشود و بیشترین غلظت آن در نخاع است. این پروتئین، سلولهای عصبی تخصصی به نام نورونهای حرکتی را در مغز و نخاع حفظ میکند. نورونهای حرکتی دستورالعملهای مغز و نخاع را دریافت کرده و آنها را به ماهیچههای اسکلتی منتقل میکنند تا باعث حرکات بدن شوند.
جهش در ژن SMN1 میتواند منجر به از بین رفتن نورونهای حرکتی شود که منجر به ضعف و مرگ عضلانی یا آتروفی در عضلات مسئول حرکت میشود. 95 درصد از افراد مبتلا به SMA در هر دو نسخه از ژن SMN1 خود یک بخش را از دست دادهاند. در 5% دیگر، 1 نسخه از ژن دارای یک قطعهی از دست رفته بوده و نسخهی دیگر دارای جهشی است که در تولید و عملکرد پروتئین اختلال ایجاد میکند.
آتروفی عضلانی نخاعی چگونه به ارث میرسد؟
SMA یک بیماری عصبی-عضلانی اتوزومال مغلوب است؛ یعنی کودک باید دو نسخهی معیوب از ژن را دریافت کند تا تحت تاثیر بیماری قرار گیرد. بنابراین والدین هر دو باید ناقل این بیماری باشند.
آیا هر دو والد باید ناقل آتروفی عضلانی ستون فقرات باشند؟
برای اینکه کودک به SMA مبتلا شود، هر دو والد باید ناقل ژن SMN1 معیوب باشند. ناقلین حداقل یک کپی از ژن معیوب را دارند اما تحت تاثیر این بیماری قرار نگرفتهاند. به ندرت پیش میآید که فردی یک ژن مغلوب را از والدین خود به ارث ببرد و در نسخهی دیگر ژن جهش جدیدی به دست آورد.
اگر هر دو والد ناقل SMA باشند، در هر بارداری احتمال داشتن فرزند مبتلا به SMA، 25% خواهد بود. در عین حال، 50٪ احتمال دارد که فرزندی تحت تاثیر این بیماری قرار نگیرد و 25٪ احتمال دارد که فرزندی فقط ناقل باشد.
آیا آتروفی عضلانی نخاعی در دوران بارداری قابل تشخیص است؟
برای تشخیص اینکه آیا جنین در حال رشد دارای جهش ژن SMN1 است میتوان از دو آزمایش قبل از تولد استفاده کرد:
- نمونهبرداری از پرزهای کوریونی (CVS) بین هفتههای 10 تا 14 بارداری انجام میشود.
- آمنیوسنتز بین هفتهی 16 تا 20 انجام میشود.
اگر هر دو طرف ناقل ژن SMA هستند، قبل از برنامهریزی بارداری باید با یک مشاور ژنتیک ملاقات کنند.
غربالگری حاملین برای آتروفی عضلانی نخاعی
غربالگری حاملین برای SMA برای زوجهایی که در معرض خطر داشتن فرزند مبتلا به این بیماری هستند توصیه میشود.
چه کسی باید آزمایش حاملین را برای آتروفی عضلانی نخاعی در نظر بگیرد؟
آزمایش حاملین SMA تحت شرایط زیر توصیه میشود:
- اگر زوجی قبلا دارای فرزند مبتلا به SMA بودهاند.
- سابقهی SMA در خانواده وجود دارد.
- اگر یکی یا هر دو شریک ناقل/مشکوک به داشتن جهش ژن SMN1 باشند.
چگونه بفهمم که حامل آتروفی عضلانی نخاعی هستم؟
اگر بر اساس سابقهی خانوادگی خود مشکوک هستید که ممکن است ناقل SMA باشید، باید برای تعیین وضعیت ناقل بودن خود آزمایش ژنتیکی انجام دهید. یک آزمایش ژنتیکی میتواند به تعیین اینکه آیا شما ناقل SMA هستید یا خیر کمک کند.
اگر من ناقل آتروفی عضلانی ستون فقرات باشم، به چه معناست؟
اگر ناقل SMA هستید، یک نسخهی سالم و یک نسخهی معیوب یا جهش یافته از ژن SMN1 را دارید. از هر ۴۰ تا ۶۰ نفر، یک نفر ناقل این ژن میباشد. اگر شما ناقل ژن SMA هستید، توصیه میشود که همسرتان برای وضعیت ناقل بودن خود آزمایش ژنتیکی انجام دهد.
آیا آزمایش قبل از تولد برای آتروفی عضلانی نخاعی در دسترس است؟
تست قبل از تولد برای SMA در دسترس است. این آزمایش زمانی توصیه میشود که هر دو شریک ناقل ژن معیوب SMA باشند. آزمایشات قبل از تولد را میتوان با استفاده از نمونهبرداری از پرزهای کوریونی (CVS) یا آمنیوسنتز انجام داد.
خلاصه: آتروفی عضلانی نخاعی
- آتروفی عضلانی نخاعی (SMA) گروهی از بیماریهای ارثی است که به سلولهای عصبی مغز و نخاع آسیب میزند و آنها را از بین میبرد.
- نسخهی جهشیافتهی ژن SMN1 یک پروتئین معیوب تولید میکند که باعث میشود ماهیچههای تحت کنترل این نورونها کوچکتر و ضعیف شوند (آتروفی).
- چهار نوع SMA وجود دارد که هر کدام در سنین مختلف در کودکان قابل تشخیص هستند.
- SMA با یک الگوی اتوزومال مغلوب به ارث میرسد، به این معنی که برای ایجاد بیماری دو نسخه از ژن آسیبدیده موردنیاز است.
- وضعیت حامل بودن ژن SMA را میتوان با استفاده از نمونهبرداری از پرزهای کوریونی و آمنیوسنتز قبل از تولد ارزیابی کرد.
- افرادی که دارای سابقهی خانوادگی شناخته شده هستند یا قبلا یک فرزند مبتلا به SMA داشتهاند، باید آزمایش ژن SMA را انجام دهند.
