مقدمه
آیا تا به حال از خود پرسیده‌اید که چرا به همان غذاهایی که پدر و مادر و پدربزرگ و مادربزرگ شما حساس هستند، حساسیت دارید؟ یکی از دلایل این امر می‌تواند ژنتیک باشد. بله! درست متوجه شده‌اید! ژنتیک می‌تواند عامل مهمی در عدم تحمل‌های غذایی باشد. به عنوان مثال، اگر شما و پدرتان، هر دو به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستید، این مساله به شدت نشان‌دهنده‌ی وجود یک عامل ژنتیکی است. اما جای نگرانی نیست. در واقع، آشنایی با این محرک‌های بالقوه ضروری است؛ زیرا باعث می‌شود تا بتوانید اقدامات پیشگیرانه‌ای را برای حفظ سلامت خود انجام دهید.
برای کمک به درک بهتر این مفهوم، در ادامه در مورد اینکه چگونه ژنتیک در سیستم ایمنی شما باعث ایجاد آلرژی غذایی می‌شود توضیح خواهیم داد. علاوه بر این، نقش ژنتیک در توانایی بدن برای هضم غذا که منجر به عدم تحمل غذایی می‌شود نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت. بنابراین، بیایید در این مورد عمیق‌تر کاوش کنیم و دانش جدیدی درباره‌ی ژنتیک مواد غذایی به دست آوریم!
آلرژی غذایی در مقابل عدم تحمل غذایی (یا حساسیت)
عدم تحمل غذایی و آلرژی‌های غذایی دو شرایطی هستند که عوارض جانبی مشابهی ایجاد می‌کنند اما به طرق مختلف بر بدن تاثیر می‌گذارند.
آلرژی غذایی
سیستم ایمنی به مهاجمان خارجی که احتمالا برای بدن خطرناک هستند حمله کرده و آن‌ها را خنثی می‌کند. با این حال، در برخی موارد، به دلیل برخی تغییرات ژنتیکی، سیستم ایمنی بدن به مواد بی‌ضرر مانند برخی غذاها حمله می‌کند. به این حالت آلرژی غذایی می‌گویند. این واکنش معمولا لحظاتی پس از مصرف غذا رخ می‌دهد و حتی مقدار کمی از آن می‌تواند علائم را ایجاد کند. یک مثال معمولی، تنگی نفس و فشار خون پایین پس از تماس با بادام زمینی یا غذاهای دریایی است.
علائم کلی آلرژی غذایی عبارتند از:
- جوش یا بثورات روی پوست
- تورم لب‌ها، زبان یا گلو
- اختلالات گوارشی، از جمله تهوع، استفراغ و اسهال
- مشکلات تنفسی
- افزایش شدید ضربان قلب
- آنافیلاکسی: یک پاسخ شدید و تهدیدکننده‌ی زندگی
دریافت فوری مراقبت‌های پزشکی برای آلرژی‌های غذایی بسیار مهم است و برنامه‌های درمانی می‌توانند شامل دارو یا استفاده از تزریق خودکار اپی‌نفرین باشد. به طور کلی، آلرژن‌های غذایی رایج از بادام زمینی، آجیل درختی، صدف، ماهی، شیر، تخم مرغ و سویا سرچشمه می‌گیرند.
عدم تحمل غذایی
عدم تحمل غذایی، بر خلاف آلرژی‌های غذایی که توسط سیستم ایمنی به وجود می‌آیند، ریشه در دستگاه گوارش دارد.
عوامل متداول عدم تحمل غذایی عبارتند از:
- عدم وجود آنزیم ضروری برای پردازش مناسب غذا
- سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر
- حساسیت به مواد افزودنی غذایی
چند نمونه از عدم تحمل‌های غذایی عبارتند از:
- عدم تحمل لاکتوز (عدم هضم کامل لاکتوز موجود در شیر)
- عدم تحمل گلوتن (بیماری سلیاک)
علائم و نشانه‌های عدم تحمل‌های غذایی می‌توانند شامل موارد زیر باشد:
- نفخ بیش از حد
- نفخ شکم
- گرفتگی شکم
- شل شدن مدفوع
- بی‌قراری
عدم تحمل غذایی عموما شدیدتر از آلرژی است. با این حال، می‌توان با اجتناب از غذاهای مشکل‌دار یا دارو، علائم آن را مدیریت کرد.
ژنتیک آلرژی غذایی
آیا می‌دانستید؟ آلرژی غذایی 15 میلیون نفر از جمله 5 میلیون کودک را تحت تاثیر قرار می‌دهد. با توجه به اینکه عوامل محیطی به عنوان محرک اصلی آلرژی غذایی شناخته شده‌اند، برخی مطالعات نشان می‌دهند که ویژگی‌های ژنتیکی نیز ممکن است نقش مهمی در آن ایفا کنند. به عنوان مثال، طبق گزارشی در مجله سازمان جهانی آلرژی چاپ شد، دوقلوهای همسان 65٪ شانس ابتلا به آلرژی به آجیل را داشتند که به طور قابل‌توجهی بیشتر از احتمال 10٪ در بین دوقلوهای غیرهمسان است. این امر نشان‌دهنده‌ی دخالت قابل توجه ژنتیک و وجود یک جزء ژنتیکی در ایجاد آلرژی غذایی است.
علاوه بر این، مطالعه‌ای بر روی 1500 کودک مبتلا به آلرژی غذایی از ایالات متحده و آلمان، پنج منطقه‌ی ژنتیکی را کشف کرد که به نظر می‌رسد آسیب‌پذیری افراد دیگر را نسبت به آلرژی غذایی افزایش می‌دهد. این نتایج نشان می‌دهند که این مناطق ژنتیکی می‌توانند شانس ایجاد آلرژی به انواع مختلف مواد غذایی را افزایش دهند. برای مثال، مشخص شده است که ناحیه آنتی‌ژن لکوسیت انسانی (HLA) با موارد حساسیت به بادام زمینی مرتبط است. ژن‌های HLA به سیستم ایمنی کمک می‌کنند تا بین سلول‌های بدن و مهاجمان خارجی مانند ویروس‌ها یا باکتری‌ها تمایز قائل شوند.
در مورد آلرژی بادام زمینی، تغییرات خاصی در ژن‌های HLA قادرند منجر به بالا رفتن احتمال ایجاد حساسیت به بادام زمینی شوند. سازمان ژنتیک آلرژی غذایی (GOFA) دو ناحیه از ژن‌های مربوط به آلرژی غذایی را پیدا کرده است. ناحیه‌ی اصلی، نزدیک به ژن‌های FLG قرار داشته و ناحیه‌ی دوم روی کروموزوم 5 در نزدیکی خوشه‌ای از ژن‌های سیتوکین واقع شده است.
در حالی که افزایش سریع در شیوع آلرژی‌های غذایی نشان می‌دهد که عوامل محیطی بیشتر درایجاد آن‌ها نقش دارند، اما ژنتیک هم نقش مهمی در تعیین خطر ابتلا به آن‌ها دارد. شناسایی ژن‌های دخیل در آلرژی غذایی می‌تواند به درک این بیماری از نظر تشخیص، پیش‌آگهی، پیشگیری و احتمالا مداخلات درمانی کمک کند.
ژنتیک عدم تحمل غذایی
عدم تحمل غذایی شرایطی است که در آن افراد در پردازش غذاهای خاص با مشکل مواجه می‌شوند. تحقیقات نشان داده است که عوامل ژنتیکی می‌توانند در عدم تحمل غذایی نقش داشته باشند.
بیماری سلیاک، یک اختلال خودایمنی ناشی از مصرف گلوتن، می‌تواند علل ژنتیکی قوی داشته باشد. تحقیقات نشان می‌دهند که ژنتیک می‌تواند تا 55 درصد از موارد بیماری سلیاک را توضیح دهد.
مطالعات توانسته‌اند برخی از ژن‌های مرتبط با عفونت سلیاک را شناسایی کنند؛ HLA-DQ، IL12A، IL18RAP، MYO9B از جمله ژن‌های کشف شده در این تحقیقات می‌باشند. این ژن‌ها پاسخ‌های ایمنی و التهابی را آغاز کرده و نفوذپذیری روده و سایر جنبه‌های سلامت روده را تنظیم می‌کنند.
ژن‌های مسئول عدم تحمل گلوتن
ژن‌های خانواده‌ی HLA-DQ از DQ1 تا DQ9 نام‌گذاری می‌شوند که رایج‌ترین آن‌ها DQ1، DQ2، DQ4 و DQ8 هستند. پروتئین‌های حاصل از بیان این ژن‌ها در سطح سلول وجود دارند. DQ2 و DQ8 اتصال قوی‌تری با گلوتن برقرار می‌کنند و باعث ایجاد پاسخ ایمنی شده که منجر به التهاب در افراد با خطر ژنتیکی بالا برای عدم تحمل گلوتن می‌شود.
مثال دیگری از اینکه ژنتیک چگونه می‌تواند بر عدم تحمل غذایی تاثیر بگذارد، ماندگاری لاکتاز است. لاکتاز یک ماده‌ی شیمیایی بوده که به هضم لاکتوز، قندی که در شیر وجود دارد، کمک می‌کند. بسیاری از مردم در ابتدای زندگی و در جوانی لاکتاز تولید می‌کنند. با این حال، با افزایش سن، تولید آن کاهش یافته و باعث عدم تحمل لاکتوز می‌شود. برخی از افراد می‌توانند لاکتاز را به خوبی در بزرگسالی تولید کنند و بنابراین به راحتی می‌توانند شیر بنوشند. این توانایی به عنوان ماندگاری لاکتاز شناخته می‌شود و همچنین به شدت تحت تاثیر ژنتیک است. ژن MCM6 نقشی کلیدی در تنظیم تولید لاکتاز دارد. با این حال، همه‌ی افرادی که دارای واریانت ژنی مرتبط با عدم تحمل غذایی هستند، با عوارض جانبی آن مواجه نخواهند شد. عوامل محیطی نیز ممکن است نقش مهمی در این امر ایفا کنند.
مسائل مربوط به خودایمنی
ژن‌ها بر آلرژی‌های غذایی، عدم تحمل و حساسیت‌های خودایمنی تاثیر می‌گذارند. بیماری‌های خودایمنی ناشی از خطاهای سیستم ایمنی هستند که در آن عوامل ژنتیکی و محیطی نقش دارند. بیماری‌های خودایمنی منجر به حساسیت و عدم تحمل غذایی می‌شوند.
بیماری سلیاک یک اختلال خودایمنی مرتبط با عدم تحمل گلوتن می‌باشد. علاوه بر این، عوامل ژنتیکی از جمله ژن‌های HLA-DQ، IL12A، IL18RAP و MYO9B نیز بر پاسخ‌های ایمنی، التهاب و سلامت روده تاثیر می‌گذارند.
تیروئیدیت هاشیموتو یکی دیگر از بیماری‌های خودایمنی است که می‌تواند باعث حساسیت غذایی شود. تغییرات ژنی در ژن‌های CTLA4 و PTPN22 به ایجاد این بیماری کمک می‌کنند. بیماری‌های التهابی روده (IBD) نیز باعث عدم تحمل غذایی ثانویه می‌شوند. عوامل ژنتیکی دخیل در IBD شامل ژن‌های NOD2، IL23R و ATG16L1 می‌باشند.
سابقه‌ی خانوادگی یک عامل خطر است که بر بیماری‌های خودایمنی و حساسیت‌های غذایی مرتبط تاثیر می‌گذارد. تحقیقات ژنتیکی می‌توانند عوامل خطر و مسیرها را شناسایی کنند. این مساله به مدیریت بیماری‌ها و حساسیت‌های خود ایمنی کمک می‌کند. در مجموع، ژن‌ها بر آلرژی‌های غذایی، عدم تحمل و حساسیت‌های خودایمنی تاثیر می‌گذارند.
درک عوامل ژنتیکی می‌تواند انتخاب‌های غذایی را هدایت کرده و در نتیجه تاثیر حساسیت را به حداقل برساند. برای دریافت مشاوره‌ی تغذیه‌ی شخصی و مدیریت وضعیت بیماری‌های خودایمنی باید با پزشک مشورت کنید. علاوه بر این، آزمایش ژنتیک آلرژی و همچنین آزمایش ژنتیک تغذیه‌ی حنیفا می‌توانند به شما در کشف پیش‌زمینه‌ی ژنتیکی این شرایط کمک کنند.
شناسایی آلرژی‌ها و عدم تحمل‌های غذایی
برای تشخیص آلرژی و عدم تحمل غذایی می‌توانید از مشاوره‌ی بالینی کمک بگیرید. برای تحلیل این شرایط می‌توان از استراتژی‌های مختلف دیگری نیز استفاده کرد، از جمله:
ثبت روزانه‌ی غذاها و پیروی از یک رژیم حذفی
- داشتن یک دفترچه‌ی ثبت غذا و حذف غذاهای خاص از رژیم غذایی می‌تواند به تشخیص عدم تحمل غذایی کمک کند.
- حذف غذاهای خاص از رژیم و پس از آن، مصرف مجدد آن‌ها به نوبه‌ی خود می‌تواند به تشخیص اینکه کدام غذاها باعث عوارض جانبی می‌شوند کمک کند.
- شناخته‌شده‌ترین آلرژن‌های غذایی عبارتند از: شیر،تخم مرغ، ماهی، آجیل درختی، گندم، صدف، بادام زمینی و سویا.
آزمایشات پوست و خون
- آزمایش‌های پوستی و آزمایش خون می‌توانند به تشخیص آلرژی غذایی کمک کنند.
- تست‌های پوستی شامل سوزن زدن و قرار دادن پوست در معرض مقادیر محدودی از مواد غذایی است تا ایجاد پاسخ حساسیتی نامطلوب فرد به آن ماده‌ی مشخص شود.
- آزمایش خون می‌تواند میزان آنتی‌بادی‌هایی که سیستم ایمنی بدن شما در واکنش به غذاهای خاص ترشح می‌کند را اندازه‌گیری کند.
آزمایشات بالینی
- هیچ آزمایش رسمی برای بررسی عدم تحمل غذایی وجود ندارد و به همین دلیل است که تجزیه و تحلیل آن دشوار است.
- پزشک می‌تواند حذف غذاهای خاص از رژیم غذایی را به فرد توصیه کند تا بتواند کاهش و یا عدم کاهش عوارض جانبی را مورد بررسی قرار دهد.
خلاصه
- به طور خلاصه، ژنتیک می‌تواند بر واکنش بدن ما به مواد غذایی مصرفی تاثیر بگذارد و منجر به آلرژی غذایی و عدم تحمل شود.
- شناخت این ژن‌ها می‌تواند به درک بهتر بیماری و انجام اقدامات احتیاطی کمک کند.
- اگر سابقه‌ی خانوادگی عدم تحمل غذایی یا آلرژی دارید، باید از محرک‌های احتمالی آگاه باشید. این امر می‌تواند به شما در آماده‌سازی و انتخاب بهترین غذا کمک کند.
