5 دلیل ضعف حافظه و راه‌های پیشگیری از آن

  • منبع: circledna
  • دوشنبه 15 آبان 1402
  • 12 دقیقه مطالعه

بسیاری از جوانان و افراد مسن حافظه‌ی ضعیفی دارند و همواره به دنبال یافتن دلیل این مساله هستند. مشکلات حافظه در افراد مسن شایع‌­تر است، اما ضعف حافظه، مشکلی است که بسیاری از جوانان هم با آن دست و پنجه نرم می­‌کنند.

 

برای همه‌ی ما هر از گاهی اتفاق می­‌افتد که یادمان نیاید تلفن همراه خود را کجا گذاشته­‌ایم، نمی‌­توانیم به یاد بیاوریم که آیا داروهای خود را خورده‌­ایم، یا اینکه آیا در را قفل کرده‌‎­ایم یا نه. ممکن است فراموش ­کنیم که در جاده کدام پیچ را انتخاب کنیم، حتی اگر به آن مسیر آشنا باشیم.

 

مشکلات حافظه در بعضی از جوانان، حتی بدتر از این است. گاهی اوقات کارهایی که اخیرا در آخر هفته گذشته انجام داده‌ایم، یا توصیه­‌های مهم دوست صمیمی‌مان که یک ساعت پیش با او صحبت کرده بودیم را هم به یاد نمی‌­آوریم.

 

وقتی که حافظه‌ی ما به طور منظم دچار مشکل می‌­شود، ممکن است کمی نگران شویم. مسلما هیچ‌کدام از ما نمی­‌خواهیم اتفاقات خاص را فراموش کنیم، زیرا یک خاطره‌‌ی بد می­‌تواند بر کیفیت روابط ما و حتی عملکرد کاری نیز تاثیر بگذارد. وقتی متوجه می‌شویم که حافظه بدی داریم، فقط به این فکر نمی­‌کنیم که چرا حافظه بدی داریم؟ سوال دیگری که برایمان پیش می‌­آید این است که آیا ممکن است این وضعیت بدتر شود؟

 

برای رفع مشکلات حافظه، ابتدا باید به ریشه‌ی آن بپردازیم. در ادامه 5 دلیل احتمالی ضعیف بودن حافظه عنوان شده است که برخی از آن­‌ها دلایلی هستند که ممکن است به فکرتان خطور نکرده باشد.

 

کمبود دوپامین

 

دوپامین یک انتقال‌­دهنده‌ی عصبی ضروری برای انگیزه، تمرکز و حافظه است. این ماده به ما کمک می­‌کند تا تلاش­‌هایمان را ارزشمند بدانیم و توانایی تمرکز در حین کار یا مطالعه را بهبود می‌بخشد.

تحکیم مطالعات یا تجربیات، از جمله نقش‌­هایی‌ست که دوپامین در حافظه‌ی ما ایفا می­‌کند. هنگامی که ما اطلاعات مرتبط را مرور می‌­کنیم یا آموزش می‌بینیم، دوپامین فوران کرده و خاطرات جدید و پیوندهای بین آن­‌ها را قوی­‌تر می‌­کند.

 

بدون دوپامین کافی، نمی‌توانیم تمرکز کنیم، مدام اهمال­‌کاری می­‌کنیم و متوجه می‌شویم که اطلاعات جدید را فراموش کرده‌­ایم. اختلال نقص توجه و بیش‌­فعالی (ADHD)، نمونه‌­ای از این حالت است. درمان­‌های موجود برای ADHD، دوپامین از دست رفته را بازیابی می­‌کنند. همان‌طور که سومیا چودهری، محقق حوزه‌ی رفتارشناسی، توضیح می­‌دهد، «یکی از اشکال حافظه که در بزرگسالان جوان مبتلا به ADHD ضعیف عمل می­‌کند، حافظه‌ی عملکردی است. این بخش از حافظه به پردازش فعال اطلاعات ذخیره شده در حافظه‌ی کوتاه مدت می‌­پردازد.»

 

شاگون ماریا، بنیان‌گذار Ur Safe Space، می‌افزاید: «ناتوانی در تمرکز بر روی وظایف محول شده، می‌تواند تاثیر بدی بر حافظه‌ی عملکردی فرد داشته باشد. این مساله فقط بر روی خاطرات مهم اثر نمی‌­گذارد بلکه درست مانند اضطراب، می‌­تواند دیگر بخش‌­های حافظه را نیز دست‌کاری کند.»

 

بی‌خوابی

 

بی­‌خوابی یا اختلالات خواب

 

خواب کافی و بهداشت خواب مناسب برای سلامت مغز ما بسیار مهم است. در کوتاه مدت، کم­‌خوابی می­‌تواند باعث شود که در تمرکز احساس ناتوانی کنیم و در کل فرسوده شویم. کم‌­خوابی در درازمدت، افراد را در معرض خطرات جدی­‌تری مانند بیماری آلزایمر قرار خواهد داد. بخش مهمی از تثبیت حافظه‌ی ما در هنگام خواب اتفاق می­‌افتد. زمانی که در هنگام خواب «آفلاین» هستیم، خاطرات جدیدتر تقویت شده و به نئوکورتکس منتقل می­‌شوند. در این بخش از مغز، خاطرات روشن و حفظ می‌­گردند.

 

در مسیر دستیابی به سلامت طولانی مدت، خوب خوابیدن از سم‌­زدایی مغز پشتیبانی می­‌کند.

خواب عمیق به مایعات موجود در مغز اجازه می‌­دهد تا مواد زائد متابولیک و سایر سموم، از جمله پروتئین‌­های آمیلوئیدی که در ایجاد بیماری آلزایمر نقش دارند را بشوید.

 

اضطراب

 

اضطراب یکی دیگر از علل شناخته­‌شده‌ی اختلال در حافظه‌ی عملکردی است. ممکن است متوجه شوید که وقتی مضطرب هستید، «پهنای باند ذهنی» شما کوتاه می‌شود و گاهی حتی آنچه را که دو دقیقه پیش گفته‌اید به خاطر نمی‌آورید. اگر در حین مکالمه با یکی از عزیزانتان دچار یک اپیزود اضطرابی شوید، ممکن است چیز زیادی از گفته‌های او را به یاد نیاورید.

 

افکار مضطرب می­‌توانند با گرفتن بیش از حد توجه ما، بر حافظه تاثیر بگذارند. به هر حال، نگرانی در مورد اینکه آیا فر را خاموش کرده‌اید یا نه، یا اینکه از نظر اجتماعی بیش از حد ناجور هستید، به این معنی است که نمی‌توانید روی آنچه که در اطراف‌تان می‌گذرد تمرکز کنید. سومیا چودهری توضیح می‌دهد که: «ممکن است بزرگسالان مبتلا به اضطراب، در مواجهه با یک اتفاق، انقدر سطح اضطراب بالایی را  تجربه کنند که منجر به احساس سرگردانی و عدم ثبت کامل لحظه شوند. این رویداد به حافظه‌ی بلند مدت نمی‌­رسد و از حافظه‌ی کوتاه مدت محو می­‌شود. در افراد مبتلا به فوبیا نیز روند از دست رفتن حافظه به همین صورت است.»

 

آسیب فیزیکی

 

صدمات تروماتیک مغزی (TBI) تنها در اثر تصادفات جدی و یکباره ایجاد نمی‌­شوند. اگر در حال حاضر و یا در گذشته، ورزش­‌های تماسی (ورزش‌هایی که در آن‌ها شخص، برای کسب امتیاز مجبور است که با رقیب خود تماس فیزیکی برقرار کند‌) انجام داده باشید، ممکن است در طول زمان، آسیب‌های عصبی در شما انباشته شده باشند. اما آیا این مساله نباید تنها بر خاطرات قدیمی شما تاثیر بگذارد؟

 

سومیا چودهری توضیح می‌­دهد که «افراد مبتلا به TBI ممکن است به طور کامل خاطرات گذشته خود را به خاطر بسپارند، زیرا این اطلاعات قبلا در فضای حافظه بلندمدت‌شان ذخیره شده­‌اند، اما در ایجاد خاطرات جدید مشکل دارند. آن‌ها دوره‌هایی از فراموشی خواهند داشت، مثلا به یاد نمی‌آورند که کلید ماشین کجاست. علاوه بر این، مشکلات حافظه آینده­‌نگر نیز در این افراد دیده می‌­شود، به عنوان مثال، زمانی که باید فرزندشان را از مدرسه به خانه بیاورند و یا اینکه چه زمانی باید دارو بخورند را فراموش می­‌کنند.»

 

همه کسانی که یک رویداد آسیب­‌زا را تجربه می­‌کنند دچار فراموشی نمی­‌شوند. با این حال، افرادی که در مدت کوتاهی پس از تجربه‌ی یک تروما، ترشح کورتیزول بالایی دارند (مانند تصادفات جاده­‌ای) به احتمال کمتری این رویداد را به خاطر می­‌سپارند. این اتفاق در واقع به نوعی مفید است زیرا خطر ابتلا به PTSD (اختلال اضطراب پس از سانحه) را کاهش می‌­دهد.

 

آسیب روانی یا PTSD

 

آسیب روانی می­‌تواند برای عملکرد حافظه، حتی مضرتر از اضطراب باشد. آسیب روانی زخم­‌های عاطفی عمیق­‌تری نسبت به اضطراب عمومی ایجاد می­‌کند. بدن و ذهن ما با استفاده از برخی از علائم آسیب روانی، مانند شکاف در حافظه‌، در واقع سعی دارند که از ما محافظت کنند. همان‌طور که سومیا چودهری توضیح می‌‍­دهد، «در این شرایط، فرد برای رسیدن به فراموشی تجزیه­‌ای (شرایطی که در آن فرد نمی‌تواند اطلاعات مهم زندگی خود را به خاطر بسپارد)، حافظه‌ی ضعیف­‌تری خواهد داشت. این اتفاق به این دلیل رخ می‌­دهد که حافظه یک مکانیسم مقابله است؛ و بهترین راه برای از سرگیری زندگی عادی پس از رویدادهای آسیب­‌زا، فراموش کردن آن است.»

 

در نتیجه، گسستگی و سایر مکانیسم‌های محافظتی برای مقابله با تروما، می‌توانند توانایی شما برای ایجاد خاطرات جدید را مختل کنند. مثال‌­های زیادی از افرادی که دوران کودکی‌ دردناکی را گذرانده­‌اند وجود دارد؛ برای این افراد، اغلب باید چیزهایی را که اخیرا به آن‌­ها گفته‌ایم یا انجام داده‌ایم را یادآوری کنیم. حتی یک وقفه‌ی 10 دقیقه­‌ای می­‌تواند باعث شود که نیاز به یادآوری مجدد داشته باشند. به طور کلی، خاطرات بلندمدت آن­‌ها، مانند دوران تحصیل در دانشگاه، به خوبی کار می­‌کنند، اما خاطرات کوتاه مدت، همیشه تقویت نمی‌­شوند. در واقع، به دلیل ضربه روحی قبلی که بر توانایی ایجاد خاطرات تاثیر می­‌گذارد، خاطرات این فرد از هم گسسته می­‌شوند. تا زمانی که این شخص از آسیب روانی خود، مانند خشونت خانگی، به طور کامل بهبود یابد، ممکن است اغلب به گسستگی و مبارزه با اختلال حافظه ادامه دهد.

 

سلامت مغز

 

راه­‌هایی برای کمک به حفظ سلامت مغز و عملکرد بهتر حافظه وجود دارد. مثل دریافت مشاوره برای تروما یا اضطراب مزمن، انجام تمرینات تحریک مغز و همچنین خوردن بیشتر غذاهایی که برای سلامت مغز مفید هستند، مانند اسیدهای چرب ضدالتهاب، آنتی‌­اکسیدان­‌ها و فیبر. همچنین اگر می‌خواهید عملکرد حافظه خود را بهبود ببخشید، باید یک برنامه خواب سالم داشته باشید و سعی کنید از قرص‌های خواب‌آور نسخه‌ای دوری کنید.

 

اگر می­‌خواهید بفهمید که آیا از نظر ژنتیکی در معرض خطر بالاتری برای مشکلات مرتبط با سلامت مغز یا زوال عقل هستید، آزمایش سلامت عمومی یا سلامت روان حنیفا را انجام دهید. این آزمایش‌های DNA، به شما نشان می‌دهد که از نظر ژنتیکی احتمال ابتلا به بیماری‌های مغزی و روحی عامل ضعف حافظه، در شما چقدر است. وقتی صحبت از سلامت مغز به میان می­‌آید، دانشی مانند این تست‌های ژنتیک، سلاحی بسیار قدرتمند به حساب می­‌آید، زیرا می‌­توانید به اقدامات پیشگیرانه و تغییرات سبک زندگی برای حفظ سلامت مغز خود فکر کنید.

سوالات شما