مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس (MS) یک بیماری خودایمنی است که به سیستم عصبی مرکزی حمله می‌کند. سیستم عصبی مرکزی در واقع همان بخشی است که تعیین می‌کند چه کسی هستید و چه کارهایی می‌توانید انجام دهید.
در گذشته ام اس به اندازه کافی شناخته نشده بود و به عنوان یک بلیط یک طرفه به سمت ناتوانی شدید در نظر گرفته می‌شد. خوشبختانه امروزه با پیشرفت علم و دانش، محققان توانسته‌اند درمان‌های جدیدی برای این بیماری ارائه دهند و به جای فقط تسکین علائم، اعصاب فرد را بازسازی کنند. هر روز تعداد بیشتری از افراد مبتلا به ام اس با موفقیت از پیشرفت این بیماری جلوگیری می‌کنند.
نشانه‌ها و علائم ام اس
مولتیپل اسکلروزیس یکی از شایع‌ترین ناتوانی‌های عصبی در جهان بوده و تخمین زده می‌شود که بیش از 2.5 میلیون نفر را تحت تاثیر قرار داده باشد. در این بیماری سیستم ایمنی به الیگودندروسیت‌ها، سلول‌های محافظی که نورون‌ها را در غلاف میلین می‌پوشانند، حمله می‌کند. میلین تکانه‌های الکتروشیمیایی ارسال شده توسط نورون‌ها را عایق‌بندی کرده و بدون وجود آن، این تکانه‌ها از نظم خارج شده و یا حتی از بین می‌روند.
نقش گسترده میلین در سیستم عصبی باعث شده است که علائم ام اس و حتی تعداد دفعات عودکردن آن نیز در افراد مختلف متفاوت باشد. احتمالا مشهودترین تصویری که از ام اس داریم مربوط به فردی است که روی ویلچر نشسته است، اما این بیماری می‌تواند بر عملکرد شناختی، سلامت روان، انرژی و حواس نیز تاثیر بگذارد. ممکن است برخی از افراد نابینا شوند، دچار افسردگی شده و یا هر روز با بی‌حسی و خستگی دست و پنجه نرم کنند.
ام اس عودکننده- فروکش‌کننده (RPMS) شایع‌ترین نوع ام اس است که 87 درصد بیماران به آن مبتلا هستند. علائم بیماری می‌توانند به نحو بارزی ظاهر شده و از بین بروند و هر بار اکثر و یا همه آنها برطرف می‌شوند. خستگی، از دست دادن عملکرد عضلانی، بی‌حسی و گزگز، اسپاسم، مشکلات حافظه و یادگیری، اختلال عملکرد روده و مثانه و اختلال حسی از علائم شایع این نوع از ام اس هستند. متاسفانه دو سوم افراد مبتلا به RRMS به MS پیشرونده ثانویه (SPMS) مبتلا می‌شوند، که در آن علائم به مرور زمان بدتر شده و بیماری‌های روانی در بین افراد مبتلا شایع است.
10 تا 15 درصد دیگر موارد، به ام اس پیشرونده اولیه (PPMS) مبتلا هستند که به مرور زمان بدتر می‌شود. مشکل در راه رفتن، ضعف عضلانی، تعادل نامناسب و سفت شدن عضلات از علائم اصلی هستند، زیرا در این نوع از بیماری، ضایعات مغزی کمتر و ضایعات نخاعی بیشتر است. ام اس عود کننده پیشرونده (PRMS) نادرترین نوع ام اس است که مشکلات بینایی و اختلال در عملکرد اعضای بدن در کنار افسردگی و سرگیجه از ویژگی‌های اصلی آن می‌باشد.
ابتلا به ام اس چگونه است؟
من (نویسنده متن: الکساندرا پرستون) دو زن مبتلا به ام اس را می‌شناسم: یک معلم دبیرستان و یکی از دوستان قدیمی مادرم، .و رنج کشیدن آنها از این بیماری را به چشم دیده‌ام.
معلم دبیرستان خوش‌بین بود و بیماری او شدت کمی داشت؛ او فقط برای جبران تعادل ضعیفش، بر روی مچ یکی از پاهایش به بریس نیاز داشت. این فرد در حال مدیریت بیماری خود بود و امید داشت که توانایی راه رفتن خود را از دست ندهد. البته این داستان برای بیش از 10 سال پیش است و آینده کسانی که در حال حاضر در موقعیت او قرار دارند، بسیار بهبود یافته است.
دوست مادرم چندان خوش شانس نیست. او اکنون در اوایل دهه 80 زندگی خود، بیش از 30 سال را روی ویلچر گذرانده است. تنها برخی از عملکردهای بازوی راست او سالم مانده بود که آن نیز به مرور زمان به میزان قابل توجهی مختل شد. او در خانه سالمندان زندگی می‌کند و بیشتر وقت خود را در رختخواب می‌گذراند. خواندن، تماشای تلویزیون (اغلب کانال‌های خرید)، و جدول کلمات متقاطع از جمله فعالیت‌های اصلی زندگی او بوده و هست. او از برخی جهات خوش‌شانس است زیرا نسبت به سنش هنوز بینایی خوبی دارد و دچار زوال عقل نشده است.
اگر در مورد خطر ژنتیکی ابتلای خود به ام اس کنجکاو هستید، می‌تواند گزارش ژنتیک سلامت پیشرفته حنیفا را انجام دهید و یک گزارش جامع که شامل خطرات سلامت ژنتیکی شما برای انواع سرطان، بیماری‌های قلبی-عروقی و بیماری‌های عصبی-عضلانی می‌شود را دریافت کنید.
چه چیزی باعث ابتلا به ام اس می‌شود؟
ابتلا به ام اس در اثر یک تعامل بین آسیب‌پذیری‌های ژنتیکی و محیط اطراف ما رخ می‌دهد. زنان 2.5 برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به این بیماری هستند و اگر خواهر یا برادر دوقلوی همسان شما مبتلا به ام اس باشد، 25 درصد احتمال دارد که شما هم به آن مبتلا شوید.
کمبود ویتامین، به ویژه ویتامین D و B12، با خطرات بالاتر ابتلا به ام اس مرتبط است. همچنین تصور می‌شود که کمبود قرار گرفتن در معرض نور خورشید، نه به خاطر تولید ویتامین D، بلکه به دلیل مزایای تعدیل‌کننده سیستم ایمنی، احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد. ویتامین B12 فقط در محصولات حیوانی یافت می‌شود، اما می‌توانید ویتامین D را از طریق برخی از ماهی‌های روغنی نیز دریافت کنید. مصرف بیشتر ماهی با کاهش خطر ابتلا به ام اس مرتبط است، اما چربی‌های حیوانی به طور کلی ممکن است شانس ابتلا به این بیماری را افزایش دهند.
علل محیطی ام اس عبارتند از برخی ویروس‌ها، عمدتا ویروس اپشتین بار (EBV)، ویروس هرپس انسانی نوع 6 و عفونت باکتریایی مایکوپلاسما پنومونی. بسیاری از افراد در دوران نوجوانی به EBV مبتلا می‌شوند. سیگار کشیدن و آلودگی هوا نیز با خطر ابتلا به ام اس مرتبط هستند.
درمان ام اس
درمان مرسوم ام اس تا حد زیادی شامل داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی است که جلوی حمله این سیستم به سیستم عصبی شما را می‌گیرد. این داروها نه تنها عوارض جانبی زیادی ایجاد دارند، بلکه معمولا بیماری را متوقف نمی‌کنند. بیماری در بیش از نیمی از افراد پس از دو سال هنوز فعال است و در بیش از 80 درصد افراد نیز تا چهار سال عود، پیشرفت یا بروز ضایعات جدید رخ می‌دهد.
1. درمان با سلول‌های بنیادی
یکی از درمان‌های جدیدتر، پیوند سلول‌های بنیادی خونساز (HSCT) یا پیوند مغزاستخوان با استفاده از سلول‌های بنیادی خود فرد است. هزاران نفر برای درمان ام اس، HSCT انجام داده‌اند و پیشرفت بیماری در اکثر این افراد متوقف شده است. هدف از این درمان، تنظیم مجدد سیستم ایمنی و پاک‌کردن "دشمن" تلقی کردن سلول‌های تولیدکننده میلین از حافظه ایمنی بدن است. با این که این روش درمانی شامل یک دوره سنگین شیمی‌درمانی است، اما بیشتر بیماران می‌توانند مصرف داروهای قبلی خود را کنار بگذارند.
تحقیقات نشان می‌دهد که دریافت‌کننده‌های HSCT در طول یک سال، به طور میانگین نمرات ناتوانی خود را از 3/4 (ز مجموع 10) به 2/4 بهبود بخشیده و حجم ضایعات مغزی در آنها 32 درصد کاهش یافته است. از سوی دیگر، در افرادی که به مصرف داروهای اصلاح‌کننده بیماری ادامه می‌دهند، نمرات ناتوانی از 3/3 به 4 بدتر شده و ضایعات مغزی 34 درصد افزایش داشته.
در حال حاضر انواع درمان ترمیمی با استفاده از سلول‌های بنیادی، تحت آزمایشات بالینی قرار دارند. هدف از این درمان‌ها تنظیم مجدد سیستم ایمنی نیست، آنها التهاب را تسکین داده و از ترمیم مغز حمایت می‌کند.
2. درمان‌های طبیعی
رژیم‌های درمانی، به ویژه پروتکل‌های والز و سوانک می‌توانند علائم ام اس را بهبود بخشد. پروتکل والز یک رژیم غذایی با لکتین کم است که بر مصرف میوه‌ها و سبزیجات رنگی تاکید دارد. غذاهای حاوی گوگرد و گوشت‌هایی غنی از امگا-3 و ماهی از جمله اجزای این رژیم هستند. این مواد مغذی می‌توانند با محافظت از مغز، از شدیدتر شدن ام اس جلوگیری کرده و یا علائم آن را کاهش دهند. رژیم کم‌چرب سوانک نیز توانسته است موفق عمل کند.
شاهدانه یا عصاره آن می‌تواند یک مکمل موثر برای درمان باشد. مطالعات نشان می‌دهد، در افرادی که از محصولات شاهدانه استفاده می‌کنند، نشانگرهای التهابی کاهش یافته و علائم بیماری تسکین می‌یابند؛ زیرا مزایای ضدالتهابی آن می‌تواند از مغز محافظت کند. کانابیدیول (روغن CBD) نیز اثرات محافظتی مستقیمی بر روی نورون‌ها دارد.
در حالی که ام اس یک بیماری وحشتناک به نظر می‌رسد اما هنوز هم امید وجود دارد. درمان‌های جدیدتر که بر تنظیم مجدد سیستم ایمنی یا کاهش التهاب تمرکز دارند، بیشتر مورد توجه و تحقیق قرار گرفته‌اند. به زودی ناتوانی ناشی از ام اس تبدیل به موضوعی خواهد شد که تنها در گذشته‌ها وجود داشته است.
